اختلال وسواس چیست؟ + علت و درمان وسواس

زمان مطالعه این مطلب: 5 دقیقه

اختلال وسواس فکری عملی یک اختلال شایع در دنیاست و بسیاری از افراد به این اختلال مبتلا هستند. فرد مبتلا، افکار غیرقابل کنترل و تکرار شونده و یا رفتارهایی دارد که چندین و چند بار تمایل به تکرار آنها دارد. وسواس می‌تواند مردان، زنان و کودکان را تحت تاثیر قرار دهد. اما علت وسواس چیست؟ انواع وسواس چگونه است؟ آیا وسواس قابل درمان است؟ اگر قصد دارید اطلاعات کاملی در این باره به دست آورید تا انتهای این مقاله از مجله سلامت کیوان با ما همراه باشید.

اختلال وسواس فکری چیست؟

وسواس فکری عملی یا (OCD) نوعی اختلال مزمن و طولانی مدت است که باعث ایجاد افکار، تصاویر یا تمایلات ناخواسته و مزاحم می‌شود که فرد را آزرده‌خاطر و پریشان می‌کند. گاهی این وسواس‌ها منجر به اجبار و انجام عملی برخلاف میل باطنی می‌شوند. اجبار، رفتاری است که فرد برای رهایی از وسواس و یا کاهش پریشانی کاری انجام می‌دهد.

علت وسواس چیست؟

وسواس فکری عملی یک اختلال شایع است که بزرگسالان، نوجوانان و کودکان را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. عواملی که باعث این اختلال می شوند به طور کامل مشخص و شناخته شده نیست. اما عواملی روی این موضوع نقش دارند که در ادامه به آنها می پردازیم.

ژنتیک

مطالعات نشان داده است که افراد دارای اقوام درجه یک مانند والدین، خواهر و برادر یا فرزند که مبتلا به وسواس هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند. اگر بستگان درجه اول در کودکی یا نوجوانی به وسواس مبتلا شده باشند، این خطر بیشتر است. تحقیقات در مورد این موضوع  ادامه دارد و ممکن است به بهبود تشخیص و درمان این اختلال کمک کند.

ساختار و عملکرد مغز

به نظر می‌رسد ارتباطی بین وسواس فکری و ناهنجاری‌ها در مناطق خاصی از مغز وجود دارد، اما این ارتباط مشخص نیست. تحقیقات هنوز در حال انجام است. درک علل به تعیین درمان‌های خاص و شخصی برای درمان وسواس کمک می‌کند.

محیط

محیط زندگی فرد نیز در علائم وسواس می‌تواند تاثیر گذار باشد. مثلا مادری که رفتارهای وسواسی دارد می‌تواند روی شکل گیری وسواس در فرزند او مؤثر باشد. در برخی مطالعات ارتباطی بین ترومای دوران کودکی و علائم وسواس فکری عملی گزارش شده‌است. برای درک بهتر این رابطه به تحقیقات بیشتری نیاز است.

انواع وسواس

اختلال وسواس خود را به شکل‌های مختلفی نشان می‌دهد و فراتر از این تصور غلط که رایج است وسواس فقط شستن دست‌ها و توجه بیش از حد به نظافت است. انواع مختلف وسواس وجود دارد که در این قسمت چند نوع از آن را بررسی می‌کنیم.

وسواس چک کردن

در این نوع وسواس فرد مبتلا مواردی مانند قفل در، گاز، ماشین و… را چندین بار چک و بررسی می‌کند. این کار گاهی اوقات ده‌ها بار تکرار می شود. یا حتی برای مدتی به آن چیز خیره می‌شوند تا احساس راحتی بیشتری کنند. این موارد می تواند تاثیر زیادی بر زندگی فرد و روابط اجتماعی او داشته باشد.

وسواس شستشو

ترس از کثیف بودن و آلودگی و ترس از آسیب رساندن این آلودگی به خود و عزیزان فرد چیزی است که افراد مبتلا به این وسواس را درگیر و آزرده خاطر می کند. تمیز کردن یا شستن اغلب چندین بار انجام می‌شود و معمولا همراه با آداب شستن مکرر دست یا بدن است تا زمانی که فرد احساس کند تمیز شده است.

تقارن و نظم

همان طور که از نام این نوع از وسواس مشخص است، فرد مبتلا مثلا باید تمام وسایلش قرینه و دارای تقارن باشند. یا افرادی هستند که بی نظمی و شلوغی آنها را آزرده‌خاطر و بسیار مضطرب می‌کند.این افراد زمان زیادی را برای نظم دادن به محیط اطراف خود صرف می‌کنند، تا جایی که از دیگر فعالیت‌های روزمره خود باز میمانند.

نشخوار ذهنی

نشخوار‌ ذهنی باعث می‌شود فرد زمان زیادی را صرف نگرانی، تجزیه و تحلیل و تلاش برای درک یا شفاف سازی یک فکر یا موضوع خاص کند. نشخوار ذهنی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف همه افکار مزاحم وسواسی استفاده می‌شود. نشخوار‌ فکری در واقع رشته‌ای از تفکر طولانی در مورد یک سوال یا موضوعی است که غیر مفید است.

احتکار

وسواس دیگری که مدت هاست به عنوان بخشی از وسواس فکری عملی شناخته می‌شود، ناتوانی در دور انداختن اشیا بی فایده یا کهنه است که معمولا به عنوان احتکار نامیده می شود. این افراد فکر میکنند روزی این وسایل بی ارزش به دردشان خواهد خورد و نباید آنها را دور انداخت.

مواردی که ذکر شد، تنها چند دسته بندی کلی از وسواس هستند. انواع دیگری از وسواس نیز وجود دارد. مثلا ترس از دست دادن کنترل، افکار ناخواسته جنسی، اعتقادات بی اساس مثلا درباره خوش شانسی و بدشانسی، اختلال موکنی و غیره.

تشخیص وسواس فکری

برای تشخیص وسواس فکری باید این گونه وسواس آن قدر شدید باشند که زمان زیادی صرف آن شود و فرد در زندگی خود دچار مشکل شود و از فعالیت های روزمره و مهم زندگی خود باز بماند. این افراد به دلیل این افکار یا رفتارها، مشکلات قابل توجهی را در زندگی روزمره خود تجربه می‌کنند. افراد مبتلا به وسواس فکری نمی خواهند این افکار را داشته باشند و آنها را آزاردهنده می دانند. اما این افکار و احساسات خارج از کنترل فرد هستند.

بیشتر بخوانید:

• علت استرس و اضطراب چیست؟ + علائم و راه درمان استرس
• اختلال شخصیت وابسته چیست؟

درمان وسواس

افراد مبتلا به وسواس گاهی اوقات تمایلی به کمک گرفتن ندارند زیرا ممکن است احساس خجالت کنند. وسواس فکری عملی معمولا با دارو درمانی یا روان درمانی یا ترکیب هردو درمان می‌شود. اما بهتر است برای اثربخشی بهتر از ترکیب دارودرمانی و روان درمانی باهم در بیماران مبتلا به این بیماری استفاده شود. اگرچه معمولا اکثر بیماران مبتلا به وسواس به درمان پاسخ می‌دهند، برخی از بیماران همچنان علائم را تجربه می‌کنند. باید توجه داشته باشید برای درمان وسواس باید صبور باشید زیرا درمان این اختلال معمولا طولانی مدت است.

دارو‌ درمانی

برای کمک به کاهش علائم در افراد مبتلا به وسواس، معمولا از مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) استفاده می‌شود. معمولا برای وسواس از دوز‌های بالاتری نسبت به افسردگی استفاده می‌شود. همان طور که گفتیم درمان وسواس معمولا به زمان زیادی نیاز دارد. اثر بخشی پس از استفاده از دارو ممکن است 8 تا 12 هفته طول بکشد. ⁽¹⁾

تحقیقات نشان می‌دهد، در‌ برخی از افراد اگر‌ علائم با این نوع از دارو‌ها بهبود نیافت می توان از داروهای دیگری از دسته‌های دیگر دارویی استفاده کرد. حتما در نظر داشته باشید در درمان دارویی بیماری‌های روان به هیچ عنوان یک باره و بدون مشورت با پزشک خود دارو را قطع نکنید. قطع ناگهانی دارو می تواند باعث بازگشت علائم بیماری یا حتی بدتر شدن علائم شود.

روان درمانی

علاوه بر دارو درمانی نیاز به روان درمانی هم برای بیماران مبتلا به وسواس هست. تحقیقات نشان می‌دهد که انواع خاصی از روان‌درمانی، از جمله رفتار درمانی شناختی (CBT) و سایر درمان‌های مرتبط می‌تواند به اندازه دارو برای بسیاری از افراد مؤثر باشد. یکی از روش‌های موثر برای درمان وسواس، جلوگیری از پاسخ یا رفتار اجباری است. به این صورت که فرد در مواجهه با ترس خود و عامل وسواس قرار می‌گیرد اما از انجام اجبار معمول ناشی از آن (مانند شستن دست ها) جلوگیری می‌کند.

جمع‌بندی

در این مقاله در رابطه با علت وسواس، انواع آن و درمان این اختلال پرداختیم. همانطور که گفتیم خوشبختانه با استفاده از دارو درمانی و روان درمانی معمولا این بیماری تا حد زیادی بهبود می‌یابد. اگر فکر می کنید یکی از دوستان یا اعضای خانواده ممکن است وسواس داشته باشد، سعی کنید در مورد نگرانی های خود با آنها صحبت کنید و از آنها پیشنهاد کمک بگیرید. نکته مهم این است که اگر شما علائم این بیماری را دارید، در اسرع وقت به پزشک مورد اعتماد خود مراجعه کنید. زیرا هرچقدر دیر‌تر برای درمان اقدام کنید ممکن است درمان به مراتب سخت‌تر و پیچیده‌تر شود. توجه داشته باشید همان گونه که در مقاله گفته شد درمان وسواس ممکن است زمان زیادی طول بکشد. پس باید در این راه صبور باشید.

بیشتر بخوانید:

• علت تریکوتیلومانیا یا اختلال کندن مو چیست؟ + درمان مو کنی
• دو قطبی یا اختلال شیدایی چیست؟ + علائم و چگونگی تشخیص آن
• افسردگی چیست؟ + علت، علائم و درمان افسردگی