ارتباط ویروس HPV و سرطان دهانه رحم + روش‌های پیشگیری و درمان

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) به عنوان عامل اصلی سرطان دهانه رحم در سطح جهان شناخته می‌شود و سالانه جان هزاران نفر را می‌گیرد. متخصصان برجسته‌ای در زمینه انکولوژی و ویروس‌شناسی مانند دکتر «هارالد زور هاوزن» که به دلیل کشف ارتباط ویروس HPV و سرطان دهانه رحم جایزه نوبل دریافت کرد، تأکید دارند که گونه‌های خاصی از ویروس HPV به طور مستقیم با بروز این سرطان مرتبط هستند. تحقیقات علمی نشان داده‌اند که بیش از ۹۹٪ موارد سرطان دهانه رحم به نوعی از ویروس HPV وابسته است. به همین دلیل، موضوع «HPV و سرطان دهانه رحم» به یکی از دغدغه‌های مهم سلامت زنان در سراسر جهان تبدیل شده است.

برای همین، پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر آن، جزو اولویت‌های اصلی مراقبت‌های پزشکی زنان به شمار می‌رود. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله از آزمایشگاه ویروس شناسی کیوان تلاش کرده ایم تا به بررسی ارتباط HPV و سرطان دهانه رحم بپردازیم.  

علت سرطان رحم بر اثر HPV چیست؟

ویروس پاپیلومای انسانی یا همان HPV یکی از رایج‌ترین عفونت‌های منتقله از راه جنسی و انواع سکس در دنیاست. در بیشتر افراد، بدن خودش این ویروس را از بین می‌برد، اما گاهی اوقات ویروس در بدن باقی می‌ماند و می‌تواند باعث ایجاد مشکلات جدی مثلHPV  و سرطان دهانه رحم شود. زمانی که ویروس در بدن باقی بماند، به سلول های دهانه رحم نفوذ کرده و آن ها را دچار تغییرات غیرطبیعی می کند. این تغییرات با عنوان دیسپلازی شناخته می شوند و در صورت پیشرفت، ممکن است زمینه ساز سرطان شوند. در مراحل پیشرفته تر، این سلول های غیرطبیعی دیگر خود را تخریب نمی کنند و به طور مداوم تکثیر می شوند.

ویروس HPV و سرطان ارتباطی مستقیم با دو پروتئین خاص این ویروس دارند که با نام های E6 و E7 شناخته می شوند. این پروتئین ها عملکرد طبیعی سلول ها را مختل می کنند و باعث از کار افتادن سیستم های محافظتی سلولی می شوند. به ویژه با سرکوب عملکرد پروتئین های ضد تومور، فرایند تخریب طبیعی سلول ها را مختل می کنند و آن ها را به سمت سرطانی شدن سوق می دهند. به همین دلیل، دریافت واکسن HPV  که حدود ۹۷٪ اثربخشی دارد، یکی از بهترین راهکارهای پیشگیری از ابتلا به این نوع سرطان محسوب می شود.

بیشتر بخوانید: مردان ناقل HPV: هر آنچه باید درباره انتقال و پیشگیری بدانید

انواع HPV و تاثیر آن ها بر سرطان دهانه رحم

همه انواع ویروس HPV به یک اندازه خطرناک نیستند؛ برخی تنها باعث ایجاد زگیل های پوستی یا زگیل تناسلی می شوند، اما برخی دیگر می توانند مقدمه ای برای ابتلا به سرطان باشند. شناخت انواع پرخطر و کم خطر HPV، کلید پیشگیری و تشخیص به موقع بیماری است. در ادامه با مهم ترین انواع این ویروس و ارتباط HPV و سرطان دهانه رحم آشنا می شویم:

HPV  پرخطر و کم خطر

ویروس HPV دارای بیش از 100 نوع مختلف است، اما همه آن ها مستقیما به سرطان منجر نمی شوند. این انواع به دو دسته کلی تقسیم می شوند: کم خطر و پرخطر. انواع کم خطر مانند HPV نوع 6 و 11 معمولا به زگیل تناسلی یا ضایعات خوش خیم پوستی منجر می شوند. این نوع از ویروس ها گرچه ممکن است باعث ناراحتی شوند، اما اغلب خطر سرطانی شدن ندارند و به صورت طبیعی توسط سیستم ایمنی بدن پاک می شوند.

در مقابل، انواع پرخطر HPV در صورت ماندگاری در بدن می توانند ساختار سلول های دهانه رحم را تغییر داده و آن ها را به سمت سلول های سرطانی سوق دهند. این ویروس ها، به ویژه در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، ممکن است به سرطان دهانه رحم، مقعد، گلو یا سایر نواحی تناسلی منجر شوند.

انواع پرخطر HPV: نوع 16 و 18

در میان تمامی انواع HPV پرخطر، نوع 16 و 18 بیشترین ارتباط را با سرطان دهانه رحم دارند. این دو نوع به تنهایی عامل بیش از 70٪ موارد سرطان دهانه رحم در جهان هستند. نوع 16 بیشتر با ایجاد تغییرات پیش سرطانی و سرطان مهاجم در دهانه رحم ارتباط دارد و قدرت سرطان زایی بالایی دارد. نوع 18 نیز گرچه کمی کمتر شایع است، اما با انواع خاصی از سرطان های تهاجمی مرتبط است و گاهی تشخیص آن نسبت به نوع 16 دشوارتر است.

همین موضوع اهمیت انجام منظم آزمایش پاپ اسمیر و دریافت واکسن HPV را دوچندان می کند، زیرا واکسن های موجود در بازار به طور خاص برای محافظت در برابر همین انواع پرخطر طراحی شده اند. پیشگیری همیشه ساده تر و کم هزینه تر از درمان HPV و سرطان دهانه رحم است.

علائم و نشانه های سرطان دهانه رحم ناشی از HPV

سرطان دهانه رحم در ابتدا علائمی ایجاد نمی کند. اما وقتی علائمی ایجاد می کند، ممکن است شامل موارد زیر باشد:

نوع علائم	شرح علائم
علائم اولیه (مراحل ابتدایی)
خونریزی غیرطبیعی واژینال	خونریزی بعد از رابطه جنسی، بین قاعدگی ها، یا بعد از یائسگی
ترشحات غیرعادی واژن	ترشح آبکی، با بوی تند یا همراه با خون
درد لگن	درد مداوم یا تیز در ناحیه پایین شکم یا لگن
درد هنگام رابطه جنسی	احساس ناراحتی یا درد هنگام نزدیکی
علائم پیشرفته (در صورت گسترش بیماری)
درد هنگام ادرار یا وجود خون در ادرار	نشانه گسترش سرطان به مثانه یا مجاری ادراری
درد هنگام دفع یا خونریزی از رکتوم	نشانه گسترش به ناحیه روده
کمردرد مبهم	ناشی از فشار تومور بر اعصاب یا اندام های مجاور
پاهای متورم	ممکن است در اثر انسداد غدد لنفاوی توسط تومور باشد
درد شکم	دردهای منتشر یا مبهم در ناحیه شکم
خستگی و ضعف عمومی	نشانه کاهش عملکرد سیستم ایمنی یا پیشرفت بیماری

در صورت مشاهده هر یک از این علائم، به ویژه در صورت تکرار یا تشدید آن ها، بهتر است سریعا به پزشک متخصص زنان مراجعه شود تا با انجام آزمایش های لازم، سلامت دهانه رحم بررسی شود. تشخیص زودهنگام HPV و سرطان دهانه رحم می تواند روند درمان را ساده تر و نتایج را به مراتب موفق تر کند.

روش های تشخیص سرطان دهانه رحم ناشی از HPV

تشخیص به موقع و دقیق سرطان دهانه رحم می تواند جان فرد را نجات دهد. ویروس HPV ممکن است سلول های دهانه رحم را بدون علائم آشکار دچار تغییر دهد، اما خوشبختانه با روش های پیشرفته غربالگری و آزمایش های تشخیصی، امکان شناسایی مراحل اولیه این بیماری فراهم شده است. برخی از آنها عبارتند از:

• پاپ اسمیر و تست HPV
• کولپوسکوپی و بیوپسی

در ادامه، به مهم ترین روش های تشخیص سرطان دهانه رحم ناشی از HPV می پردازیم.

۱. پاپ اسمیر و تست HPV

آزمایش پاپ اسمیر یکی از اصلی ترین و ابتدایی ترین روش های غربالگری برای تشخیص زودهنگام سرطان دهانه رحم است. در این آزمایش، پزشک با استفاده از یک برس کوچک، سلول هایی از سطح دهانه رحم را جمع آوری کرده و برای بررسی میکروسکوپی به آزمایشگاه ارسال می کند. هدف این تست، یافتن سلول های غیرطبیعی است که ممکن است پیش سرطانی باشند.

اگر نتیجه آزمایش پاپ اسمیر غیرطبیعی باشد، آزمایش دوم یعنی تست HPV تجویز می شود. این آزمایش به‌ طور ویژه برای شناسایی نوع ‌های پرخطر ویروس HPV طراحی شده است، به ‌خصوص نوع ‌های ۱۶ و ۱۸ که بیشترین خطر ابتلا به سرطان را به همراه دارند. ترکیب این دو آزمایش، دقت غربالگری را افزایش می دهد و به پزشک کمک می کند تا تصمیم بگیرد آیا نیاز به بررسی های بیشتر وجود دارد یا خیر.

۲. کولپوسکوپی و بیوپسی

اگر نتایج پاپ اسمیر یا تست HPV غیرعادی باشد، پزشک کولپوسکوپی را انجام می دهد. در این روش، با استفاده از دستگاهی به نام کولپوسکوپ (نوعی میکروسکوپ ویژه)، دهانه رحم با بزرگنمایی بررسی می شود تا هرگونه ناهنجاری در سلول ها دیده شود.

در صورت مشاهده سلول های مشکوک، نمونه برداری (بیوپسی) از بافت دهانه رحم انجام می شود. روش های مختلفی برای انجام بیوپسی وجود دارد:

• بیوپسی پانچ: نمونه  کوچکی از بافت با ابزار برشی گرد برداشته می شود.
• کورتاژ اندوسرویکس: پوشش داخلی دهانه رحم با ابزاری شبیه قاشق تراشیده می شود.
• روش LEEP: با استفاده از حلقه سیمی الکتریکی، بافت غیرطبیعی حذف می شود.
• بیوپسی مخروطی: تکه ای بزرگ تر از بافت به شکل مخروطی برداشته می شود که دقت بالاتری در تشخیص دارد.

در صورتی که وجود  HPV و سرطان دهانه رحم تایید شود، پزشک از آزمایش های تکمیلی مثل عکس برداری با اشعه ایکس، سی تی اسکن، ام آرآی، آزمایش خون و عملکرد کبد و کلیه استفاده می کند تا وسعت گسترش بیماری (متاستاز) را بررسی و مرحله بندی سرطان را مشخص کند. مرحله ‌بندی بیماری از مرحله یک تا چهار متغیر است و تاثیر زیادی در تعیین نوع درمان مناسب دارد.

بیشتر بخوانید:

• درد کلیه راست از علت تا درمان: راهنمای کامل تشخیص و بهبود
• علت درد بین دو کتف: دلایل پزشکی، علائم و راه‌ درمان 

نکاتی برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم ناشی از HPV

پیشگیری، همیشه بهترین و موثرترین راه مقابله با بیماری هاست؛ به ویژه در مورد بیماری هایی مانند سرطان دهانه رحم ناشی از HPV که در صورت تشخیص دیرهنگام می تواند خطرناک باشد. خوشبختانه روش هایی علمی و اثبات شده برای جلوگیری از ابتلا به این نوع سرطان وجود دارد. در ادامه، با دو مورد از مهم ترین راهکارهای پیشگیری  HPV و سرطان دهانه رحم آشنا می شویم:

۱. واکسیناسیون HPV

یکی از موثرترین روش ها برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم، دریافت واکسن HPV پیش از شروع فعالیت جنسی است. واکسن های موجود، به ویژه واکسن گارداسیل ۹، محافظت بسیار بالایی در برابر انواع پرخطر HPV  دارند؛ از جمله انواعی که مستقیما با سرطان دهانه رحم، زگیل تناسلی و سایر سرطان های مرتبط با HPV  در ارتباط هستند. متخصصان پزشکی توصیه می کنند که کودکان بین ۹ تا ۱۲ سال واکسینه شوند تا پیش از هرگونه مواجهه با ویروس، بدنشان ایمنی لازم را کسب کند.

برنامه های ملی ایمن سازی در بسیاری از کشورها از جمله استرالیا، واکسیناسیون را برای کودکان ۱۲ تا ۱۳ ساله به صورت رایگان در مدارس ارائه می دهند. در حال حاضر، بیشتر افراد فقط به یک دوز واکسن HPV نیاز دارند، مگر در مواردی خاص مثل نقص سیستم ایمنی یا ابتلا به HIV که ممکن است نیاز به سه دوز باشد. حتی اگر کسی در زمان مدرسه واکسینه نشده باشد، می تواند تا سن ۲۵ سالگی این واکسن را از طریق پزشک یا داروخانه دریافت کند.

۲. آگاهی بخشی و آموزش عمومی

پیشگیری موثر، فقط به واکسن محدود نمی شود. افزایش سطح آگاهی جامعه درباره راه های انتقال HPV، علائم آن و روش های پیشگیری نقش بسیار مهمی دارد. آموزش عمومی در مدارس، رسانه ها و مراکز بهداشتی می تواند افراد را نسبت به اهمیت چکاپ های منظم و سبک زندگی سالم هوشیار کند. ترک سیگار یکی دیگر از عوامل مهم در کاهش ریسک ابتلا به سرطان دهانه رحم است؛ زیرا دخانیات باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن در مقابله با ویروس می شود.

همچنین، استفاده از کاندوم در روابط جنسی و کاندوم دهانی در رابطه دهانی می تواند احتمال انتقال HPV را کاهش دهد، هرچند این روش صددرصد محافظ نیست، اما تاثیر مثبتی بر کاهش آمار ابتلا به سرطان دارد. در مجموع، ترکیب واکسیناسیون، رفتار جنسی ایمن، ترک سیگار و آگاهی عمومی، یک سپر دفاعی قدرتمند در برابر سرطان دهانه رحم ناشی از HPV ایجاد می کند.

درمان سرطان دهانه رحم ناشی از HPV

پیشرفت در پزشکی، درمان سرطان دهانه رحم را در سال های اخیر به شدت موثرتر کرده است. انتخاب روش درمان به عوامل متعددی از جمله مرحله بیماری، سن بیمار، وضعیت سلامت عمومی و حتی خواست فرد برای حفظ باروری بستگی دارد. خوشبختانه امروزه برای کنترل HPV و سرطان دهانه رحم روش های مختلفی در دسترس است که می توان آن ها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد: روش های درمانی رایج و درمان های پیشرفته تر همراه با مراقبت های پس از درمان.

۱. روش های درمانی موجود: جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی

در مراحل اولیه سرطان رحم بر اثر HPV، ممکن است تنها جراحی کافی باشد. در این حالت، پزشک می تواند تنها ناحیه درگیر را بردارد. انواع جراحی ها شامل:

• جراحی لیزر (برای سوزاندن سلول های سرطانی)
• کرایوسرجری (منجمد کردن سلول های بیمار)
• هیسترکتومی (برداشتن کامل رحم و دهانه رحم)
• تراکلکتومی (حفظ رحم با حذف دهانه رحم و قسمت بالایی واژن)
• تخلیه لگن (در موارد پیشرفته و گسترش سرطان)

در مراحل پیشرفته تر یا در صورت بازگشت بیماری، ترکیب پرتودرمانی و شیمی درمانی نیز کاربرد دارد. پرتودرمانی ممکن است به صورت خارجی (EBRT) یا داخلی (براکی تراپی) انجام شود. شیمی درمانی نیز با داروهایی که به صورت وریدی یا خوراکی تجویز می شوند، سلول های سرطانی را در سراسر بدن هدف قرار می دهد. این روش ها به صورت دوره ای انجام می شوند و ممکن است قبل یا بعد از جراحی برای HPV و سرطان دهانه رحم به کار روند.

۲. درمان پیشرفته و مراقبت های بعد از درمان

در کنار درمان های رایج، روش هایی مثل درمان هدفمند و ایمونوتراپی به عنوان راهکارهای جدیدتر و پیشرفته تری برای مقابله با HPV و سرطان دهانه رحم مطرح شده اند. در درمان هدفمند، داروهایی ساخته شده اند که مستقیما به پروتئین های مسئول رشد سلول های سرطانی حمله می کنند، بدون اینکه به سلول های سالم آسیبی برسانند. ایمونوتراپی نیز از سیستم ایمنی بدن برای شناسایی و از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند. این روش کمک می کند سیستم ایمنی، سلول هایی را که توسط HPV تغییر یافته اند، از سلول های طبیعی تمایز دهد و هدف قرار دهد.

پس از پایان درمان HPV و سرطان دهانه رحم، پیگیری های منظم پزشکی بسیار ضروری است. بررسی های دوره ای، سبک زندگی سالم، و در صورت نیاز استفاده از خدمات روان درمانی، همگی بخش مهمی از مراقبت های پس از درمان به شمار می روند. آگاهی از مسیر درمان و داشتن همراهی پزشک متخصص، نقشی اساسی در بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به HPV و سرطان دهانه رحم دارد.

در HPV و سرطان دهانه رحم چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر دچار خونریزی غیرطبیعی واژینال، ترشحات بدبو یا خونی، درد در ناحیه لگن یا هنگام رابطه جنسی شدید، بهتر است بدون تاخیر به پزشک مراجعه کنید. این علائم ممکن است ناشی از عفونت ساده باشند، اما در برخی موارد می توانند نشانه ای از تغییرات پیش سرطانی یا حتی سرطان دهانه رحم باشند. همچنین اگر در تست پاپ اسمیر یا HPV نتیجه ای غیرطبیعی دریافت کرده اید، حتما پیگیری های لازم را انجام دهید. تشخیص زودهنگام HPV و سرطان دهانه رحم، کلید اصلی در موفقیت درمان و حفظ سلامتی شماست.

زنان HPV و سرطان دهانه رحم را جدی بگیرند!

سرطان دهانه رحم یکی از بیماری هایی است که در صورت تشخیص دیرهنگام می تواند عواقب جدی داشته باشد، اما خوشبختانه با غربالگری منظم، واکسیناسیون و آگاهی بخشی عمومی، می توان از بروز آن تا حد زیادی پیشگیری کرد. HPV و سرطان دهانه رحم ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند، اما با شناخت علائم هشداردهنده، انجام آزمایش های منظم و رعایت توصیه های پزشکی، امکان کنترل و حتی درمان موثر این بیماری وجود دارد. پیشگیری، آگاهی و پیگیری، سه اصل مهم در حفظ سلامت زنان در برابر این سرطان قابل پیشگیری است.