فیزیوتراپی فلج بل (Bell’s Palsy)؛ آشنایی با تمرینات، ماساژ و تحریک عضلات

فکر کنید روزی از خواب بیدار شوید و ناگهان متوجه شوید که قادر به حرکت دادن یک سمت صورت خود نیستید. اگر نتوانید لبخند بزنید، چشم هایتان را ببندید یا بینی خود را حرکت دهید، قطعا دچار ترس و سردرگمی خواهید شد. این عارضه که با نام فلج بل شناخته می شود، می‌تواند افراد تمام سنین و هر دو جنس را درگیر کند ولی احتمال ابتلا با افزایش سن، زیاد می‌شود. در این مطلب از آزمایشگاه ویروس شناسی کیوان قصد داریم با معرفی روش های فیزیوتراپی فلج بل، به بررسی راهکارهای درمانی این بیماری بپردازیم.

تحقیقات سال ۲۰۲۱ در دانشگاه آکسفورد نشان می دهد که فیزیوتراپی فلج بل می تواند روند بازگشت عملکرد عضلات را به میزان قابل توجهی تسریع کند. مطالعات منتشرشده در سال ۲۰۱۹ در مجله Neurology نشان می دهد که حدود ۷۰ درصد افرادی که به فلج بل (Bell’s Palsy) مبتلا می شوند، در صورت دریافت درمان های زودهنگام، بهبودی کامل را تجربه خواهند کرد. دکتر «جان گرافتون»، متخصص بیماری های عصبی، معتقد است که تشخیص و درمان سریع، کلید اصلی در جلوگیری از آسیب های طولانی مدت عضلات صورت است.

منظور از فلج بل یا فلج صورت چیست؟ چه علائمی دارد؟

زمانی که عصب هایی که مسئول کنترل حرکات عضلات صورت هستند، دچار التهاب، تورم یا فشار شوند، بیماری فلج بل بروز می کند. این اختلال باعث می شود یک طرف صورت دچار افتادگی یا انقباض شود. در چنین شرایطی بستن چشم یا لبخند زدن در سمت آسیب دیده دشوار خواهد بود. معمولا فلج عصب صورت یک وضعیت موقتی است و علائم فلج صورت طی چند هفته تا چند ماه به تدریج برطرف می شوند. بیماری فلج بل به نام چارلز بل، آناتومیست اسکاتلندی که نخستین بار این اختلال را توصیف کرد، نام‌گذاری شده است.

شاید برای شما سوال باشد که برای فلج بل نشانه های درد چیست؟ نشانه های فلج بل شدت های مختلفی دارند و از ضعف خفیف تا فلج کامل متفاوت هستند. به طور کلی هرچه التهاب یا فشار روی عصب صورت شدیدتر باشد، میزان فلج و مدت زمان لازم برای بهبود عملکرد عصب هم بیشتر خواهد شد. علت فلج بل صورت به دنبال یک سرماخوردگی ساده، عفونت گوش یا چشم ایجاد شده و علائم آن یک تا دو هفته بعد ظاهر می شود. علائم فلج یک طرف صورت به طور ناگهانی بروز می کند؛ ممکن است هنگام بیدار شدن از خواب یا حین غذا خوردن و نوشیدن، متوجه علائم شوید.

علامت اصلی، افتادگی یک سمت صورت و ناتوانی در باز یا بسته کردن چشم سمت درگیر شده است. البته در موارد نادری ممکن است هر دو طرف صورت دچار فلج شوند. دیگر علائم فلج صورت شامل موارد زیر می شود:

• ضعف عضلات صورت
• افتادگی لب و دهان
• ناتوانی در نشان دادن احساساتی مانند لبخند یا اخم
• دشواری در تلفظ برخی کلمات
• خشکی چشم و خشکی دهان
• تغییر در حس چشایی
• افتادگی صورت
• حساسیت غیرطبیعی به صداها
• مشکل در خوردن و نوشیدن
• انقباض عضلات صورت
• احساس سوزش در چشم سمت آسیب دیده
• سردرد

در صورتی که با هر یک از این نشانه های فلج بل روبه رو شدید، توصیه می شود سریعاً به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید تا با انجام معاینه و بررسی، روند تشخیص و درمان آغاز شود.فلج بل روش تشخیص مشخصی ندارد و باید توسط پزشک با رد شدن باقی دلایلی (از جمله سرطان یا سکته) که می‌تواند به فلج صورت منجر شود، تشخیص داده می‌شود. اگر هم زمان کافی برای مراجعه به آزمایشگاه ندارید، نگران نباشید؛ زیرا آزمایشگاه ویروس شناسی کیوان امکان آزمایش در منزل دارد.

فیزیوتراپی صورت فلج بل چیست؟

فیزیوتراپی صورت مجموعه ای از تمرینات تخصصی و تکنیک های درمانی است که به منظور بهبود شرایط خاصی مانند فلج موقت صورت یا همان فلج بل مورد استفاده قرار می گیرد. این شیوه درمانی یکی از روش های موثر در حیطه توانبخشی به شمار می آید و توسط پزشکان ارائه می شود. فیزیوتراپی فلج بل حتی اگر تا چند سال پس از شروع بیماری هم انجام شود، می‌تواند موثر باشد. لازم به ذکر است که جلسات فیزیوتراپی بیشتر به منظور آموزش و راهنمایی جهت اجرای صحیح تمرینات طراحی شده اند. بنابراین برای دستیابی به نتایج مطلوب، پیروی دقیق از دستورات و توصیه های متخصص فیزیوتراپی ضروری خواهد بود.

فیزیوتراپی صورت به عنوان یک روش درمانی کم خطر و نسبتاً ایمن شناخته می شود که این ویژگی از مهم ترین مزایای آن محسوب می شود. دیگر مزایای استفاده از فیزیوتراپی در درمان فلج بل شامل موارد زیر است:

• افزایش قدرت عضلانی: تمرینات فیزیوتراپی سبب تقویت عضلات شده و در نهایت عملکرد حرکتی در ناحیه آسیب دیده را بهبود می بخشند.
• تقویت کنترل حرکات: این تمرینات به افزایش هماهنگی و کنترل بهتر بر حرکات ماهیچه های صورت کمک می کنند.
• افزایش تغذیه بافتی: با انجام تمرینات فیزیوتراپی، جریان خون در ناحیه صورت بهبود یافته و تغذیه بهتر بافت ها، فرآیند ترمیم و بهبود آسیب های وارده را تسریع می کند.

بیشتر بخوانید: نحوه فیزیوتراپی کف لگن برای درمان چگونه است؟

انواع روش های فیزیوتراپی مخصوص فلج بل

بسته به شرایط بیمار، از روش های مختلفی برای تسریع روند بهبود و بازیابی عملکرد عضلات صورت در درمان فلج بل استفاده می شود. روش های فیزیوتراپی فلج بل عبارتند از:

• تمرینات حرکتی صورت
• ماساژ درمانی برای عضلات صورت
• الکترو تراپی
• مگنت تراپی
• بیوفیدبک و تمرینات تقویتی

هر کدام از این روش‌ها نقش ویژه‌ای در بهبود عملکرد عضلات صورت در بیماران مبتلا به فلج بل دارند. انتخاب نوع درمان بسته به شدت علائم، شرایط بدنی بیمار و نظر متخصص فیزیوتراپی متفاوت است. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر هر یک از این تکنیک‌ها می‌پردازیم تا با کارکرد، مزایا و موارد کاربرد آن‌ها آشنا شوید.

۱. تمرینات حرکتی صورت

تمرینات حرکتی صورت به عنوان یکی از موثرترین بخش های فیزیوتراپی فلج بل، بر بهبود حرکات ارادی عضلات صورت تمرکز دارد. این تمرینات شامل انجام حرکات کنترل شده مانند لبخند زدن، بالا بردن ابروها، بستن چشم ها و حرکات دهان است که با هدف بازآموزی عضلات و تقویت ارتباط عصبی-عضلانی طراحی شده اند. انجام صحیح و منظم این تمرینات باعث تسریع روند ترمیم عضلات آسیب دیده می شود.

۲. ماساژ درمانی برای عضلات صورت

همانطور که در پست های قبلی برای فیزیوتراپی گردن گفتیم که ماساژ درمانی گزینه عالی برای تحریک عضله است. ماساژ درمانی به کمک دست یا دستگاه های تخصصی، به تحریک عضلات صورت و بهبود جریان خون در این ناحیه کمک می کند. تکنیک های ماساژ شامل حرکات ضربه ای به سمت مرکز صورت، ورز دادن با انگشتان، حرکات نوازشی، پیچاندن و ضربه های سبک است. این حرکات باعث کشش آرام عضلات، افزایش اکسیژن رسانی به بافت ها و در نهایت کاهش انقباضات و فشار روی اعصاب صورت می شود که روند درمان را سرعت می بخشد.

۳. الکتروتراپی (تحریک الکتریکی عضلات)

در روش الکتروتراپی، از دستگاه های تحریک الکتریکی مانند TENS یا NMES برای کمک به توانبخشی عضلات صورت استفاده می شود. این دستگاه ها با ارسال پالس های ملایم به رشته های عصبی، انتقال سیگنال های درد به مغز را مهار کرده و بدن را به تولید مواد ضد درد طبیعی مانند اندورفین و انکفالین تحریک می کنند. علاوه بر این، تحریک ریتمیک عضلات باعث می شود انقباض و انبساط عضلانی حفظ شده و از تحلیل عضلات فلج شده جلوگیری گردد و در نتیجه قدرت عضلات بهبود یابد.

۴. مگنت تراپی برای بهبود عصب صورت

مگنت‌ تراپی یا مغناطیس درمانی، یکی از روش‌های نوین و غیرتهاجمی در فیزیوتراپی است که با استفاده از میدان‌های مغناطیسی پالسی، به تحریک سلولی و تسریع روند ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده کمک می‌کند. در درمان فلج بل، مگنت‌تراپی می‌تواند باعث کاهش التهاب عصب صورت، بهبود گردش خون موضعی و افزایش سرعت بازسازی سلول‌های عصبی شود. این روش بدون درد است و معمولاً بیمار حین درمان، هیچ احساس خاصی جز گرمای ملایم یا آرامش تجربه نمی‌کند. جلسات مگنت‌تراپی در کنار سایر روش‌ها مانند تمرینات عضلانی و الکتروتراپی، می‌توانند روند بهبود حرکت عضلات صورت را سرعت ببخشند و از باقی ماندن عوارض طولانی‌مدت جلوگیری کنند.

۵. بیوفیدبک و تمرینات تقویتی؛ فیزیوتراپی فلج بل

بیوفیدبک روشی نوین در توانبخشی است که از طریق دستگاه های خاص، اطلاعات دقیقی درباره فعالیت عضلات صورت در اختیار بیمار قرار می دهد. این بازخورد به فرد کمک می کند تا حرکات عضلات را بهتر درک کرده و اصلاح کند. تمرینات تقویتی همراه با بیوفیدبک، به افزایش کنترل حرکتی، بهبود هماهنگی عضلات و تسریع روند درمان فلج بل کمک قابل توجهی می کند.

مراقبت های جدی بعد از فیزیوتراپی صورت فلج بل

مراقبت های بعد از فیزیوتراپی صورت فلج بل اهمیت زیادی در تسریع روند بهبود و حفظ نتایج درمان دارد. رعایت نکات زیر در فیزیوتراپی فلج بل می تواند به بهبود کامل کمک کند:

1. حرکات و تمرینات توصیه شده توسط فیزیوتراپیست را در خانه به طور منظم انجام دهید.
2. از انجام حرکات ناگهانی یا شدید که به عضلات صورت فشار می آورد خودداری کنید.
3. در صورت خشکی یا تحریک چشم، از قطره های چشمی یا پماد مخصوص تجویز شده استفاده نمایید. به دلیل مشکل در بستن پلک، چشم بیمار در معرض آسیب های مختلف از ورود جسم خارجی گرفته تا خشکی چشم قرار می‌گیرد. فیزیوتراپ باید به بیمار نشان دهد که چگونه از این چشم مراقبت کند. استفاده از چشم بندهای دست ساز یا خریداری شده و استفاده از قطره های مناسب برای مرطوب نگه داشتن چشم معمولا توصیه می‌شود.
4. استراحت کافی داشته باشید و از استرس و فشارهای روحی دوری کنید.
5. در برابر باد سرد یا حرارت مستقیم از صورت خود محافظت کنید.
6. جلسات پیگیری و بررسی مجدد با فیزیوتراپیست یا پزشک معالج را فراموش نکنید.

نکات مهم در خانه پس از فیزیوتراپی فلج بل

رعایت نکات مراقبتی در خانه پس از فیزیوتراپی فلج بل، روند بهبود را تسریع کرده و از بازگشت علائم جلوگیری می کند. نکات زیر را حتما در برنامه روزانه خود برای فیزیوتراپی مخصوص فلج بل قرار دهید:

1. تمرینات فیزیوتراپی فلج بل آموزش داده شده را با دقت و طبق برنامه روزانه انجام دهید.
2. از ماساژ آرام و صحیح صورت برای تحریک عضلات و حفظ جریان خون استفاده کنید.
3. در صورت توصیه پزشک، از کمپرس گرم برای کاهش خشکی و گرفتگی عضلات بهره ببرید.
4. مصرف آب کافی و تغذیه سالم برای کمک به ترمیم بافت های آسیب دیده را فراموش نکنید.
5. هنگام خواب، صورت را روی بالش نرم قرار دهید تا به اعصاب تحت فشار وارد نشود.
6. از قرار گرفتن در معرض باد شدید یا تغییرات دمایی ناگهانی خودداری کنید.

اهمیت تداوم تمرینات در خانه چیست؟

تداوم تمرینات در خانه نقش بسیار مهمی در موفقیت درمان فلج بل دارد. انجام منظم حرکات و تمرین های توصیه شده باعث می شود عضلات صورت فعال بمانند و روند بهبود سریع تر طی شود. اگر تمرینات به طور پیوسته انجام نشود، احتمال بازگشت ضعف عضلات یا طولانی شدن دوره درمان وجود دارد. تمرین های خانگی علاوه بر تقویت عضلات، به بهبود هماهنگی حرکات صورت نیز کمک می کند. با استمرار در انجام تمرینات و رعایت توصیه های فیزیوتراپیست، می توان نتایج درمان را تثبیت کرده و کیفیت زندگی را به میزان چشمگیری بهبود بخشید.

علائم هشداردهنده برای مراجعه مجدد به متخصص

پس از انجام فیزیوتراپی فلج بل، اگر علائمی مانند درد شدید و غیرقابل تحمل، تورم و التهاب در ناحیه درمان شده، ضعف یا بی‌حسی در اندام‌ها، تغییرات غیرمعمول در حرکت یا وضعیت بدن، یا حتی سردردهای شدید و تهوع مشاهده کردید، باید فوراً به متخصص درد یا فیزیوتراپیست مراجعه کنید. برخی از مهمترین علائم فلج بل برای ارجاع به متخصص عبارتند از:

1. افزایش یا شدت گرفتن ضعف عضلات صورت پس از چند هفته درمان
2. بروز درد شدید یا تیرکشنده در ناحیه گوش، فک یا صورت
3. عدم بهبود قابل توجه علائم پس از گذشت ۳ تا ۴ هفته
4. بروز علائم جدیدی مانند دوبینی، سرگیجه یا بی حسی در سایر قسمت های بدن
5. ایجاد مشکل در بلع یا تکلم که به مرور زمان بدتر شود.
6. عفونت، تورم یا قرمزی شدید در ناحیه ای که درمان شده است.

این علائم می‌توانند نشانه‌های بروز عوارض جانبی یا مشکلات جدیدی باشند که نیاز به بررسی و درمان دارند. در چنین شرایطی، مشاوره با پزشک یا فیزیوتراپ بسیار مهم است تا از پیشرفت مشکل جلوگیری شود و روند درمان به درستی ادامه یابد.

مزایای فیزیوتراپی فلج بل در منزل چیست؟

فیزیوتراپی در منزل برای فلج بل، مزایای فراوانی برای بیماران و خانواده هایشان دارد. بیشتر افراد ترجیح می دهند خدمات درمانی را در محیط خانه دریافت کنند، چرا که در فضای آشنا و آرامش بخش منزل احساس راحتی بیشتری دارند. همچنین خانواده ها دیگر نیازی به گرفتن مرخصی برای همراهی بیمار یا پرداخت هزینه های اضافی حمل و نقل نخواهند داشت. با انجام فیزیوتراپی فلج بل در خانه، بیماران از خستگی ناشی از رفت وآمد به کلینیک ها در امان می مانند و می توانند تمرکز و انرژی خود را کاملاً صرف روند درمان کنند، که این مسئله انگیزه آن ها را برای ادامه جلسات افزایش می دهد.

از طرفی آشنایی با تمریناتی که باید به صورت مستقل انجام شوند، نقش مؤثری در بهبود نتایج درمانی خواهد داشت. با وجود این مزایا، برخی افراد به دلیل نگرانی از هزینه درمان یا احساس ناراحتی حین انجام تمرینات، جلسات را به تعویق می اندازند یا رها می کنند. لازم به یادآوری است که برای مشاهده نتایج مثبت و دستیابی به بهبودی کامل، مانند فیزیوتراپی زانو، کمر و دیگر مشکلات معمولا به چندین جلسه فیزیوتراپی نیاز است. بسیاری از بیماران هنوز نمی دانند که امکان دریافت خدمات فیزیوتراپی فلج بل در منزل برایشان فراهم است.

پایان کلام: فلج بل قابل درمان است، اگر به‌موقع اقدام کنید

فلج بل، یک اختلال عصبی است که به طور معمول باعث ضعف یا فلجی یک طرف صورت می‌شود. اگرچه فلج بل می‌تواند نگران‌کننده باشد، اما با تشخیص به موقع و درمان اصولی، قابل کنترل و بهبود است. طبق آمار، میزان شیوع فلج بل در جوامع مختلف حدود ۲ تا ۵ مورد از هر ۱۰۰۰۰ نفر است و به طور معمول در افراد بین ۱۵ تا ۶۰ سال رخ می‌دهد. فیزیوتراپی فلج بل نقش کلیدی در بازگرداندن قدرت عضلانی و بهبود حرکات طبیعی صورت دارد.

تمرینات فیزیوتراپی فلج بل مخصوص می‌تواند به تقویت عضلات صورت، کاهش درد و پیشگیری از تغییرات دائمی در صورت کمک کند. با انتخاب روش‌های درست و درمان به موقع، می‌توان کیفیت زندگی بیماران مبتلا به فلج بل را به شکل چشمگیری ارتقا داد. در صورت مشاهده علائم فلج بل یا هرگونه مشکل در حرکت صورت، مراجعه به فیزیوتراپیست متخصص می‌تواند گزینه‌ای موثر و حیاتی برای شروع درمان باشد.

منابع:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35787015
2. https://www.cmaj.ca/content/186/12/917.long
3. https://www.choosept.com/guide/physical-therapy-guide-bells-palsy