20 علت درد فک صورت و نشانه های رایج: پیشگیری + راه درمان معتبر

یکی از شایع ترین شکایات مراجعه کنندگان به دندان پزشکان و متخصصان فک و صورت، درد فک است. دکتر گریس لی، متخصص برجسته اختلالات مفصل فک (TMJ)، در مصاحبه ای با کلینیک کلیولند عنوان کرده است که بیش از ۱۰ میلیون نفر در ایالات متحده با نوعی از درد فک مواجه اند و شایع ترین علت آن اختلالات مفصل فکی-گیجگاهی است. او همچنین اشاره می کند که عوامل روانی مانند استرس نیز نقش مهمی در تشدید این درد دارند.

آیا تا به حال هنگام خمیازه کشیدن یا جویدن غذا دچار درد در فک شده اید؟ این ناراحتی ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد. در این مقاله از آزمایشگاه ویروس شناسی کیوان، با زبانی ساده و قابل فهم، نگاهی دقیق به علل، علائم، راه های تشخیص و درمان درد فک می اندازیم تا با آگاهی بیشتر، بهتر از سلامت فک خود مراقبت کنیم.

معرفی دقیق از آناتومی فک صورت

فک انسان یکی از ساختارهای پیچیده و حیاتی در بدن است که نقش مهمی در عملکردهای روزمره مانند جویدن، صحبت کردن و تنفس ایفا می کند. این ساختار از دو بخش اصلی تشکیل شده است: فک بالا (ماگزیلا) که ثابت است و فک پایین (مندیبول) که متحرک بوده و از طریق مفصل تمپورومندیبولار (TMJ) به جمجمه متصل می شود.​ مفصل تمپورومندیبولار (TMJ) یک مفصل سینوویال است که بین سر کندیل فک پایین و حفره گلنوئید استخوان تمپورال قرار دارد. این مفصل با وجود دیسک مفصلی فیبروکارتیلاژ، به دو بخش فوقانی و تحتانی تقسیم می شود که حرکات چرخشی و لغزشی فک را ممکن می سازد.

فک پایین (مندیبول) بزرگ ترین و قوی ترین استخوان صورت است که به شکل نعل اسب بوده و دندان های پایین را در خود جای می دهد. این استخوان از دو بخش اصلی تشکیل شده است: بدنه (body) که بخش افقی فک را تشکیل می دهد و راموس (ramus) که بخش عمودی فک است. راموس ها با استخوان تمپورال مفصل می شوند و مفصل تمپورومندیبولار را تشکیل می دهند.

حرکات فک توسط گروهی از عضلات کنترل می شوند که شامل عضلات ماستر، تمپورالیس، پتریگوئید داخلی و خارجی هستند. این عضلات با همکاری یکدیگر حرکات مختلف فک مانند باز و بسته شدن، جلو و عقب رفتن و حرکات جانبی را امکان پذیر می سازند. درک صحیح از آناتومی فک و مفصل تمپورومندیبولار برای تشخیص و درمان مشکلات مرتبط با فک ضروری است. با آگاهی از ساختارها و عملکردهای مختلف این ناحیه، می توان به پیشگیری و مدیریت بهتر اختلالات فکی کمک کرد.​

درد فک صورت چیست؟

درد فک به احساس ناراحتی، سفتی یا درد در ناحیه فک، اطراف گوش یا صورت اشاره دارد. این درد می تواند به صورت خفیف یا شدید ظاهر شود و ممکن است در فعالیت های روزمره مانند جویدن، صحبت کردن یا حتی در حالت استراحت تاثیر بگذارد. علل مختلفی برای درد فک وجود دارد، از جمله اختلالات مفصل فکی-گیجگاهی (TMJ)، دندان قروچه (براکسیسم)، عفونت های دندانی، التهاب لثه، سینوزیت و حتی مشکلات قلبی. برای مثال، درد فک ممکن است یکی از علائم حمله قلبی باشد، به ویژه زمانی که با درد در قفسه سینه یا شانه ها همراه است.

علائم درد فک ممکن است شامل درد تیرکشنده یا ضربان دار، صدا دادن یا تق تق فک هنگام باز و بسته کردن دهان، قفل شدن فک، سردرد، درد در اطراف گوش و محدودیت در حرکت فک باشد. در صورتی که این علائم بیش از یک هفته ادامه یابد یا با علائم دیگری مانند تب یا تورم همراه باشد، مراجعه به پزشک توصیه می شود.

رایج ترین علت درد فک صورت سمت چپ و راست

درد فک، به ویژه در سمت چپ یا راست صورت، امکان دارد ناشی از عوامل متعددی باشد که از مشکلات ساده دندانی تا شرایط جدی تر مانند اختلالات مفصل فک یا حتی علائم حمله قلبی را شامل می شود. در ادامه، به بررسی رایج ترین علل درد فک می پردازیم:​

1. پوسیدگی دندان
2. دندان عقل نهفته
3. عفونت لثه
4. دندان قروچه (فشردن دندان ها روی هم)
5. مشکلات مفصل فک (TMJ)
6. استرس و اضطراب
7. عفونت های سینوسی (سینوزیت)
8. سردردهای تنشی
9. آرتروز مفصل فک
10. آبسه دندان
11. ضربه یا شکستگی فک
12. مشکلات قلبی
13. عفونت استخوان فک (استئومیلیت)
14. تغییرات هورمونی در زنان
15. مشکلات گوارشی مثل رفلاکس معده
16. کشیدگی عضلات گردن و فک
17. عادت های بد مثل جویدن ناخن یا آدامس زیاد
18. عفونت گوش
19. نورالژی عصب سه قلو
20. کمبود ویتامین ها و مواد معدنی

هر کدام از موارد فوق، عاملی برای بروز درد فک صورت هستند. در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

1. پوسیدگی دندان؛ علت فک درد

وقتی مینای دندان آسیب می بیند و پوسیدگی دندان به لایه های عمیق تر می رسد، عصب دندان تحریک می شود. این درد ممکن است ابتدا موضعی باشد ولی به مرور به استخوان فک و حتی شقیقه ها کشیده شود. در برخی موارد، درد هنگام خوردن یا نوشیدن تشدید می شود.

2. دندان عقل نهفته

دندان های عقل در انتهای فک قرار دارند. اگر فضا برای رشد نداشته باشند، به بافت اطراف یا دندان های مجاور فشار می آورند. این فشار باعث درد، التهاب و گاهی عفونت در ناحیه فک پایین یا بالا می شود که اغلب با تورم و دشواری در باز کردن دهان همراه است.

3. عفونت لثه؛ علت درد فک

عفونت یا التهاب لثه، باکتری هایی را وارد بافت نرم اطراف دندان می کند که می توانند به ریشه و استخوان فک برسند. نشانه های آن شامل درد استخوان فک، بوی بد دهان، خونریزی لثه و احساس سستی دندان هاست. در موارد پیشرفته تر، لثه ها ممکن است تحلیل بروند.

4. دندان قروچه (براکسیسم)

دندان قروچه چه در خواب و چه در بیداری، فشار زیادی به مفاصل فک و عضلات صورت وارد می کند. این فشار مزمن باعث خستگی، درد در ناحیه فک، گوش، شقیقه و حتی سردرد می شود. در طول زمان، سایش دندان ها و آسیب به مینای آن ها هم مشاهده می شود.

5. مشکلات مفصل فک (TMJ)

اختلالات مفصل گیجگاهی فکی شامل درد، صداهای تق تق هنگام باز و بسته کردن دهان، قفل شدن فک و حتی محدود شدن دامنه حرکتی فک است. علت این مشکل می تواند وارد آمدن ضربه، آرتروز یا استفاده بیش ازحد از فک باشد.

6. استرس و اضطراب؛ علل درد فک صورت

وقتی بدن تحت فشار عصبی قرار دارد، عضلات ناحیه صورت و فک ناخودآگاه منقبض می شوند. این انقباض باعث دردهای مبهم و مزمن در ناحیه فک و گردن می شود. افراد مضطرب همچنین بیشتر مستعد دندان قروچه هستند.

7. عفونت سینوسی

سینوزیت باعث پر شدن سینوس های فک بالا با مایع یا چرک می شود. فشار ناشی از این پر شدن روی ریشه های دندان های فک بالا و استخوان فک اثر می گذارد و موجب درد فک، گونه و زیر چشم می شود. این درد معمولا با خم شدن سر بدتر می شود.

8. سردردهای تنشی عاملی برای درد فک

این نوع سردردها ناشی از انقباض عضلات سر، گردن و صورت هستند. تنش عضلانی می تواند به فک و مفصل فکی فشار بیاورد و موجب درد در دو طرف صورت شود. درد پیوسته و خفیف تا متوسط است.

9. آرتروز مفصل فک

با فرسایش تدریجی مفصل فک به دلیل افزایش سن یا استفاده زیاد، فرد دچار آرتروز فک می شود. نشانه های آن شامل درد هنگام جویدن، کاهش انعطاف پذیری فک و صدای ساییده شدن مفصل است. در موارد شدید، باز کردن دهان دشوار می شود.

بیشتر بخوانید: آرتروز گردن چیست؟ (علل، علائم و روش‌های درمانی)

10. آبسه دندان؛ علت فک درد

آبسه دندانی ناشی از عفونت شدید ریشه دندان است که به بافت های اطراف نیز نفوذ می کند. درد آن تیز، شدید و گاهی ضربان دار است. معمولا با تورم فک، تب، و حساسیت به گرما و سرما همراه است و درمان فوری نیاز دارد.

11. ضربه یا شکستگی فک

اگر فک دچار شکستگی یا ترک شود، فرد درد شدید، کبودی، تورم و ناتوانی در حرکت طبیعی فک را تجربه می کند. این آسیب معمولا ناشی از ضربه، افتادن یا تصادف است و باید توسط جراح فک درمان شود.

12. مشکلات قلبی

در برخی موارد، درد سمت چپ فک می تواند نشانه ای از بیماری های قلبی مانند آنژین یا حتی سکته قلبی باشد. این نوع درد با علائم دیگری مثل درد قفسه سینه، تنگی نفس، تهوع یا عرق سرد همراه است.

13. استئومیلیت (عفونت استخوان فک)

اگر عفونت دندان یا لثه درمان نشود، ممکن است به استخوان فک سرایت کند. این بیماری نادر اما جدی است و با درد شدید، تب، تورم، و قرمزی ناحیه همراه است. درمان شامل آنتی بیوتیک قوی و گاهی جراحی است.

14. تغییرات هورمونی در زنان

در دوران بارداری، قاعدگی یا یائسگی، نوسانات هورمونی ممکن است باعث التهاب و حساسیت عضلات و مفاصل شوند. این موضوع می تواند موجب درد غیرمعمول در ناحیه فک شود، به ویژه اگر همراه با سردرد یا خستگی باشد.

15. رفلاکس معده

بازگشت اسید معده به مری، ممکن است به اعصاب اطراف حلق و فک تحریک وارد کند. در برخی بیماران، این تحریک به صورت درد مبهم در فک، گلو یا گوش بروز می کند. معمولا با خوردن غذاهای سنگین یا دراز کشیدن تشدید می شود.

16. کشیدگی عضلات گردن و فک

وضعیت نادرست نشستن، خوابیدن یا استفاده طولانی مدت از موبایل و لپ تاپ می تواند باعث گرفتگی عضلات گردن شود. از آن جایی که این عضلات با فک در ارتباط هستند، درد به فک هم منتقل می شود.

17. عادت های نادرست؛ بروز درد فک

عادت هایی مثل جویدن ناخن، مداد یا آدامس باعث استفاده بیش ازحد از عضلات فک می شوند. این فشار مداوم در طولانی مدت به درد و گاهی اختلال مفصل فک می انجامد. کاهش یا حذف این عادت ها، درد را به شکل محسوسی کاهش می دهد.

18. عفونت و التهاب گوش

به خصوص در کودکان، عفونت گوش می تواند به فک فشار وارد کند. این درد در ناحیه جلوی گوش و اطراف فک حس می شود و با بلعیدن یا جویدن شدت می گیرد. ممکن است با تب و اختلال در شنوایی همراه باشد.

19. نورالژی عصب سه قلو

این بیماری عصبی نادر ولی بسیار دردناک است. درد معمولا به صورت ناگهانی و به صورت برق گرفتگی در صورت یا فک ظاهر می شود. اغلب با لمس، جویدن یا صحبت کردن فعال می شود و به درمان تخصصی نیاز دارد.

20. کمبود ویتامین ها و مواد معدنی

کمبودهایی مانند کلسیم، منیزیم، و ویتامین D باعث ضعف عضلات، گرفتگی و حتی دردهای استخوانی می شوند. این مسئله در فک نیز قابل مشاهده است و با تغذیه صحیح و مصرف مکمل قابل کنترل است.

نشانه ها و علائم درد فک چیست؟

این درد ممکن است به دلایل مختلفی از جمله اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی (TMD)، دندان قروچه، آسیب های فیزیکی یا مشکلات دندانی ایجاد شود. در ادامه، به بررسی نشانه ها و علائم رایج درد فک می پردازیم.​

1. درد مداوم یا ناگهانی در فک
2. تورم و التهاب در ناحیه فک و صورت
3. صدا دادن یا تق تق فک هنگام باز و بسته کردن دهان
4. احساس خستگی یا سفتی در عضلات فک
5. درد فک هنگام جویدن یا صحبت کردن
6. قفل شدن فک یا دشواری در باز و بسته کردن دهان
7. سردرد و درد در اطراف گوش همراه با درد فک
8. حساسیت دندان ها به سرما وگرما بدون دلیل مشخص
9. دردی که به گردن، شانه و گوش منتشر می شود
10. تغییر در نحوه قرارگیری دندان ها هنگام بستن دهان

با توجه به شرایط، درد فک صورت در بین افراد متفاوت است. امکان دارد برخی یک نمونه از علائم فوق را داشته باشد، یا به چند نمونه از آن دچار باشد. در ادامه به بررسی کامل هر کدام از آنها خواهیم پرداهت.

۱. درد مداوم یا ناگهانی در فک

درد در ناحیه فک ممکن است به صورت مداوم یا ناگهانی ظاهر شود و می تواند ناشی از اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی (TMD) باشد. این درد معمولا در ناحیه جلوی گوش احساس می شود و ممکن است با فعالیت هایی مانند جویدن یا صحبت کردن تشدید شود.

۲. تورم و التهاب در ناحیه فک و صورت

تورم و التهاب در ناحیه فک و صورت می تواند نشانه ای از عفونت، آسیب یا اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی باشد. این علائم ممکن است با درد، قرمزی و حساسیت همراه باشند.

۳. صدا دادن یا تق تق فک هنگام باز و بسته کردن دهان

صداهای کلیک یا تق تق هنگام حرکت فک ممکن است به دلیل جابجایی دیسک مفصل یا ناهنجاری های ساختاری در مفصل گیجگاهی-فکی باشد. اگر این صداها با درد یا محدودیت حرکت همراه باشند، نیاز به بررسی پزشکی دارند.

۴. احساس خستگی یا سفتی در عضلات فک

احساس خستگی یا سفتی در عضلات فک می تواند ناشی از دندان قروچه یا فشردن دندان ها باشد. این حالت ممکن است در صبح ها پس از بیدار شدن یا پس از دوره های طولانی استرس تشدید شود.

۵. درد فک هنگام جویدن یا صحبت کردن

درد هنگام جویدن یا صحبت کردن ممکن است به دلیل التهاب مفصل، سیاتیک، آسیب عضلانی یا مشکلات دندانی مانند پوسیدگی یا آبسه باشد. این درد ممکن است با مصرف غذاهای سفت یا طولانی مدت صحبت کردن افزایش یابد.

۶. قفل شدن فک یا دشواری در باز و بسته کردن دهان

قفل شدن فک یا دشواری در حرکت آن می تواند نشانه ای از اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی باشد. این حالت ممکن است به صورت ناگهانی رخ دهد و نیاز به درمان فوری داشته باشد.

۷. سردرد و درد در اطراف گوش همراه با درد فک

درد فک ممکن است به سردرد یا درد در ناحیه اطراف گوش منجر شود. این ارتباط ممکن است به دلیل نزدیکی ساختاری مفصل گیجگاهی-فکی به گوش و اعصاب مرتبط باشد.

۸. حساسیت دندان ها به سرما و گرما بدون دلیل مشخص

حساسیت دندان ها به دماهای مختلف ممکن است ناشی از سایش مینای دندان به دلیل دندان قروچه یا مشکلات دیگر باشد. این حساسیت ممکن است بدون وجود پوسیدگی یا آسیب قابل مشاهده رخ دهد.

۹. دردی که به گردن، شانه و گوش منتشر می شود

درد فک ممکن است به نواحی دیگر مانند گردن، شانه و گوش گسترش یابد. این پدیده ممکن است به دلیل ارتباط عصبی و عضلانی بین این نواحی باشد.

۱۰. تغییر در نحوه قرارگیری دندان ها هنگام بستن دهان

تغییر در نحوه قرارگیری دندان ها ممکن است به دلیل جابجایی دیسک مفصل یا ناهنجاری های ساختاری در فک باشد. این تغییر ممکن است باعث احساس ناهماهنگی یا فشار در هنگام بستن دهان شود.

درد فک و معده چه ارتباطی دارند؟

درد فک و مشکلات معده ممکن است در نگاه اول بی ارتباط به نظر برسند، اما در واقع بین این دو ناحیه ارتباطاتی وجود دارد که می تواند باعث بروز علائم مشترک یا تاثیر متقابل شود. در ادامه، به بررسی ده عامل گوارشی می پردازیم که می توانند با درد فک مرتبط باشند:​

1. رفلاکس معده (GERD)
2. سوءهاضمه و نفخ معده
3. زخم معده
4. عفونت هلیکوباکتر پیلوری
5. استرس و اضطراب ناشی از مشکلات معده
6. اسید معده بالا
7. اختلالات عصبی ناشی از مشکلات گوارشی
8. مشکلات مری (مانند ازوفاژیت)
9. ریفلاکس خاموش
10. دردهای عصبی ناشی از مشکلات معده

موارد فوق ثابت می کنند که مشکلات معده ارتباط مستقیمی با فک درد دارد. اینکه چگونه؟ چرا؟ را در ادامه خواهیم پرداخت.

۱. رفلاکس معده  (GERD)

بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) زمانی رخ می دهد که اسید معده به سمت مری بازمی گردد. این وضعیت می تواند باعث درد در قفسه سینه شود که گاهی به فک، گردن یا بازوها نیز گسترش می یابد. در مواردی، تشخیص تفاوت بین درد ناشی از GERD و حمله قلبی دشوار است، زیرا هر دو می توانند علائمی مشابه داشته باشند.

۲. سوءهاضمه و نفخ معده

سوءهاضمه می تواند باعث افزایش فعالیت غدد بزاقی شود که در فک قرار دارند. این افزایش فعالیت ممکن است منجر به درد یا ناراحتی در ناحیه فک شود. همچنین، نفخ معده می تواند فشارهایی ایجاد کند که به فک منتقل شود.

۳. زخم معده؛ ارتباط آن با درد فک

زخم های معده می توانند باعث دردهای مبهم یا سوزشی در ناحیه شکم شوند که گاهی به سایر نواحی بدن مانند فک گسترش می یابد. این دردها معمولا پس از خوردن غذا تشدید می شوند و ممکن است در شب نیز بروز کنند.

۴. عفونت هلیکوباکتر پیلوری

باکتری هلیکوباکتر پیلوری می تواند باعث التهاب معده و زخم های گوارشی شود. تحقیقات نشان داده اند که این باکتری ممکن است در حفره دهان نیز وجود داشته باشد و با بیماری های دهانی مانند بیماری های لثه مرتبط باشد.

۵. استرس و اضطراب ناشی از مشکلات معده

استرس می تواند منجر به سفتی عضلات فک و دندان قروچه شود. این وضعیت ممکن است باعث درد در ناحیه فک شود. همچنین، مشکلات معده ناشی از استرس می توانند این علائم را تشدید کنند.

۶. اسید معده بالا

افزایش اسید معده می تواند منجر به رفلاکس و تحریک مری شود. این تحریک ممکن است باعث درد در ناحیه قفسه سینه شود که به فک گسترش می یابد. در برخی موارد، این دردها ممکن است با دردهای قلبی اشتباه گرفته شوند.

۷. اختلالات عصبی ناشی از مشکلات گوارشی

برخی اختلالات عصبی مانند نورالژی گلوسوفارنژیال می توانند باعث دردهای ناگهانی و شدید در ناحیه فک، گلو و گوش شوند. این دردها ممکن است با بلع یا صحبت کردن تشدید شوند.

۸. مشکلات مری (مانند ازوفاژیت)

التهاب مری (ازوفاژیت) می تواند باعث درد در ناحیه قفسه سینه شود که به فک گسترش می یابد. این التهاب معمولا ناشی از رفلاکس اسید معده است و می تواند با بلع دشوار همراه باشد.

۹. ریفلاکس خاموش

ریفلاکس خاموش (LPR) نوعی رفلاکس است که بدون علائم کلاسیک مانند سوزش سر دل بروز می کند. این وضعیت می تواند باعث تحریک گلو، سرفه مزمن و احساس وجود توده در گلو شود که ممکن است به درد فک منجر شود.

۱۰. دردهای عصبی ناشی از مشکلات معده

برخی مشکلات معده می توانند باعث تحریک اعصاب مرتبط با ناحیه فک شوند. برای مثال، تحریک عصب سه قلو می تواند باعث دردهای شدید در ناحیه فک و صورت شود. این دردها ممکن است با تحریک معده یا مری تشدید شوند.

گاهی اوقات مشکلات معده می توانند باعث دردهای عصبی در نواحی مختلف بدن، از جمله فک، شوند. این درد به دلیل تحریک اعصاب گوارشی است که به عضلات و بافت های دیگر، از جمله فک، انتقال می یابد. جدول زیر نشان می دهد که چگونه مشکلات معده می توانند با درد فک ارتباط داشته باشند و چه مکانیزم هایی این ارتباط را شکل می دهند.

علت ارتباطی	توضیح
رفلاکس معده (GERD)	افزایش اسید معده می تواند باعث تحریک عصبی و درد فک شود.
سوءهاضمه و نفخ معده	مشکلات گوارشی مانند سوء هاضمه می توانند با درد فک در ارتباط باشند.
زخم معده	التهاب معده ناشی از زخم ممکن است به درد فک یا صورت گسترش یابد.
عفونت هلیکوباکتر پیلوری	عفونت باکتریایی معده می تواند بر سیستم عصبی اثر گذاشته و درد فک ایجاد کند.
استرس و اضطراب	استرس ناشی از مشکلات معده می تواند منجر به فشرده شدن عضلات فک و ایجاد درد شود.
اسید معده بالا	اسید بالا در معده ممکن است سبب احساس درد در ناحیه فک و صورت گردد.
اختلالات عصبی ناشی از مشکلات گوارشی	مشکلات عصبی در سیستم گوارشی می توانند به درد فک یا صورت منتقل شوند.
مشکلات مری (ازوفاژیت)	التهاب مری می تواند به دردی مشابه درد فک یا صورت منجر شود.
ریفلاکس خاموش	گاهی اوقات ریفلاکس معده بدون علائم آشکار، باعث درد فک و صورت می شود.
دردهای عصبی ناشی از مشکلات معده	مشکلات عصبی مرتبط با معده ممکن است به فک منتقل شوند و درد ایجاد کنند.

داروهایی سبب درد فک صورت می شوند

برخی داروها می توانند به عنوان یکی از عوارض جانبی، باعث درد در ناحیه فک و صورت شوند. این درد ممکن است ناشی از تاثیر مستقیم دارو بر استخوان ها، عضلات یا مفاصل فک باشد یا به صورت غیرمستقیم از طریق تغییرات عصبی یا هورمونی ایجاد شود. در ادامه، به بررسی ده گروه از داروهایی که ممکن است موجب درد فک شوند، می پردازیم.

1. داروهای بیس فسفونات
2. استاتین ها
3. داروهای ضد افسردگی
4. داروهای ضد فشار خون
5. مسکن های مخدر
6. داروهای هورمونی
7. داروهای شیمی درمانی
8. کورتیکواستروئیدها
9. داروهای ضد تشنج
10. آنتی بیوتیک ها

این داروهایی که نام برده ایم، می توانند با عوارض جانبی و احتمالی باعث بروز فک درد در بین افراد شوند. در ادامه مطلب، به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

1. داروهای بیس فسفونات

بیس فسفونات ها مانند آلندرونیت و زولدرونیک اسید برای درمان پوکی استخوان و برخی سرطان ها تجویز می شوند. یکی از عوارض نادر اما جدی این داروها، نکروز استخوان فک (ONJ) است که با درد، تورم و گاهی نمایان شدن استخوان در دهان همراه است. این عارضه بیشتر در مصرف کنندگان وریدی دارو مشاهده می شود.

2. استاتین ها

استاتین ها مانند آتورواستاتین و سیمواستاتین برای کاهش کلسترول خون استفاده می شوند. در برخی موارد نادر، مصرف طولانی مدت این داروها می تواند باعث نکروز استخوان فک شود که با درد و ناراحتی در ناحیه فک همراه است.

3. داروهای ضد افسردگی

داروهای ضد افسردگی، به ویژه مهارکننده های بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین و سرترالین، ممکن است باعث بروز دندان قروچه (براکسیسم) شوند. این حالت می تواند منجر به درد و خستگی عضلات فک شود.

4. داروهای ضد فشار خون

برخی داروهای ضد فشار خون مانند هیدرالازین ممکن است باعث درد در ناحیه فک شوند. این درد می تواند ناشی از تأثیر دارو بر عروق خونی و عضلات فک باشد.

5. مسکن های مخدر

مسکن های مخدر مانند هیدروکودون و اکسی کودون برای تسکین دردهای شدید استفاده می شوند. این داروها می توانند باعث خشکی دهان و کاهش حساسیت به درد شوند که ممکن است باعث نادیده گرفتن مشکلات دهانی و در نهایت بروز درد فک شود.

6. داروهای هورمونی

تغییرات هورمونی، به ویژه کاهش سطح استروژن در زنان، می تواند با افزایش خطر بروز اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) و درد فک همراه باشد.

7. داروهای شیمی درمانی

برخی داروهای شیمی درمانی مانند وینکا آلکالوئیدها می توانند باعث بروز سندرم «اولین گاز» شوند که با درد شدید در ناحیه فک هنگام شروع غذا خوردن همراه است. این درد معمولا پس از چند گاز اول کاهش می یابد.

8. کورتیکواستروئیدها

کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون ممکن است باعث نکروز استخوان فک شوند. این عارضه نادر است اما می تواند با درد شدید و مشکلات در حرکت فک همراه باشد.

9. داروهای ضد تشنج

داروهای ضد تشنج مانند گاباپنتین و پره گابالین برای درمان دردهای عصبی استفاده می شوند. در برخی موارد، این داروها می توانند باعث درد یا ناراحتی در ناحیه فک شوند.

10. آنتی بیوتیک ها

برخی آنتی بیوتیک ها، به ویژه فلوروکینولون ها مانند لووفلوکساسین، ممکن است باعث بروز درد در ناحیه فک شوند. این درد می تواند ناشی از تأثیر دارو بر عضلات و تاندون های فک باشد. درد فک می تواند یکی از عوارض جانبی برخی داروها باشد. در صورت بروز درد یا ناراحتی در ناحیه فک پس از شروع مصرف داروی جدید، مشاوره با پزشک یا دندان پزشک توصیه می شود. تشخیص به موقع و مدیریت مناسب می تواند از بروز عوارض جدی تر جلوگیری کند.

راه های تشخیص مشکلات فک صورت چگونه است؟

بررسی و تشخیص مشکلات فک و صورت نیازمند رویکردی جامع و دقیق است. این فرآیند شامل ارزیابی های بالینی، تصویربرداری های پیشرفته و آزمایش های تخصصی می شود تا علت اصلی درد یا اختلال عملکرد فک مشخص گردد. در ادامه، به مهم ترین روش های تشخیصی در این زمینه می پردازیم.

1. معاینه بالینی فک توسط دندان پزشک یا پزشک
2. تصویربرداری با اشعه ایکس (رادیوگرافی)
3. ام آر آی (MRI) برای بررسی دقیق تر مفصل فک
4. سی تی اسکن (CT scan) برای ارزیابی مشکلات استخوانی فک
5. H3 آزمایشات خون برای شناسایی عفونت یا التهاب
6. تست های عملکردی برای ارزیابی حرکت فک
7. الکتروگرافی عضلات فک (EMG) برای بررسی فعالیت عضلات
8. بررسی تاریخچه پزشکی و علائم بیمار
9. تست های فیزیوتراپی برای ارزیابی عملکرد فک
10. مشاهده علائم بالینی مانند صدای تق تق یا قفل شدن فک

تمامی این روش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا علت دقیق مشکلات مفصل فک را شناسایی کرده و بهترین روش درمان را انتخاب کند. تشخیص دقیق و به‌موقع، نقش مهمی در جلوگیری از پیشرفت مشکلات فکی و کاهش درد و ناراحتی بیمار دارد. در صورت مشاهده علائمی مانند درد هنگام جویدن، صداهای غیرعادی در فک یا محدودیت در باز و بسته کردن دهان، بهتر است در اسرع وقت به متخصص مراجعه کنید.

1. معاینه بالینی فک توسط دندان پزشک یا پزشک متخصص

معاینه بالینی نخستین و مهم ترین گام در تشخیص اختلالات فک است. پزشک یا متخصص درد با لمس ناحیه جلوی گوش (محل مفصل گیجگاهی-فکی)، بررسی دامنه حرکتی فک و ارزیابی صداهای غیرطبیعی مانند کلیک یا قفل شدن فک، به جمع آوری اطلاعات اولیه می پردازد. وجود حساسیت یا درد در این ناحیه می تواند نشان دهنده التهاب مفصل باشد.

2. تصویربرداری با اشعه ایکس (رادیوگرافی)

رادیوگرافی های دندانی مانند پانورامیک یا سفالومتریک به پزشک کمک می کنند تا ساختارهای استخوانی فک، دندان ها و مفاصل را بررسی کند. این تصاویر می توانند شکستگی ها، عفونت ها یا ناهنجاری های ساختاری را نشان دهند.

3. ام آر آی (MRI) برای بررسی دقیق تر مفصل فک

ام آر آی یکی از بهترین ابزارهای تشخیصی برای بررسی بافت های نرم مفصل فک است. این روش امکان مشاهده موقعیت و وضعیت دیسک مفصل، التهاب، و سایر آسیب های بافت نرم را فراهم می کند. ام آر آی به ویژه در مواردی که علائم بالینی مبهم هستند، مفید است.

4. سی تی اسکن (CT scan) برای ارزیابی مشکلات استخوانی فک

سی تی اسکن تصاویر سه بعدی و دقیقی از استخوان های فک ارائه می دهد. این روش برای بررسی شکستگی ها، تومورها یا نکروز استخوانی کاربرد دارد. سی تی اسکن به ویژه در مواردی که نیاز به ارزیابی دقیق ساختارهای استخوانی وجود دارد، توصیه می شود.

5. آزمایشات خون برای شناسایی عفونت یا التهاب

آزمایشاتی مانند شمارش گلبول های سفید (WBC)، سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR) و پروتئین واکنشی C (CRP) می توانند وجود عفونت یا التهاب در بدن را نشان دهند. این آزمایشات به تشخیص عفونت های دندانی یا فکی کمک می کنند. برای انجام این آزمایشات، اگر شرایط رفتن به آزمایشگاه به صورت حضوری را ندارید، می توانید از خدمات آزمایش در منزل کیوان استفاده کنید.

6. تست های عملکردی برای ارزیابی حرکت فک

ارزیابی دامنه حرکتی فک، شامل باز و بسته شدن دهان و حرکات جانبی، به شناسایی محدودیت ها یا دردهای مرتبط با حرکت فک کمک می کند. این تست ها می توانند به تشخیص اختلالات عملکردی مفصل فک کمک کنند.

7. الکترومایوگرافی عضلات فک (EMG) برای بررسی فعالیت عضلات

الکترومایوگرافی سطحی (sEMG) فعالیت الکتریکی عضلات فک را اندازه گیری می کند. این روش برای تشخیص اختلالات عضلانی یا عصبی مرتبط با فک مفید است. sEMG می تواند تفاوت های فعالیت عضلات در حالت استراحت و هنگام عملکرد را نشان دهد.

8. بررسی تاریخچه پزشکی و علائم بیمار

جمع آوری اطلاعات درباره سابقه پزشکی بیمار، علائم فعلی، مدت زمان بروز علائم و عوامل تشدیدکننده یا تسکین دهنده درد، به پزشک در تشخیص دقیق تر کمک می کند. این اطلاعات به شناسایی عوامل زمینه ای مانند استرس، آسیب های قبلی یا عادات نادرست کمک می کنند.

9. تست های فیزیوتراپی برای ارزیابی عملکرد فک

فیزیوتراپیست ها با ارزیابی وضعیت حرکتی فک، قدرت عضلات و الگوهای حرکتی، به شناسایی اختلالات عملکردی کمک می کنند. این ارزیابی ها می توانند به برنامه ریزی درمانی موثر کمک کنند. فیزیوتراپی می تواند شامل تمرینات تقویتی، تکنیک های آرام سازی و آموزش وضعیت صحیح فک باشد.

10. مشاهده علائم بالینی مانند صدای تق تق یا قفل شدن فک

صداهای غیرطبیعی مانند تق تق یا قفل شدن فک هنگام باز و بسته کردن دهان می توانند نشانه ای از اختلالات مفصل فک باشند. این علائم باید جدی گرفته شوند و نیاز به ارزیابی تخصصی دارند. وجود این صداها ممکن است نشان دهنده جابجایی دیسک مفصل یا سایر مشکلات ساختاری باشد.

تشخیص مشکلات فک و صورت نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل معاینه بالینی، تصویربرداری های پیشرفته، آزمایشات خون و ارزیابی های عملکردی می شود. همکاری بین دندان پزشکان، پزشکان، فیزیوتراپیست ها و سایر متخصصان برای رسیدن به تشخیص دقیق و برنامه ریزی درمانی موثر ضروری است.

موثرترین روش های درمان درد مفصل فک

درمان این درد بسته به شدت و علت آن متفاوت است و از روش های خانگی تا جراحی های تخصصی را شامل می شود. در ادامه، به بررسی مهم ترین روش های درمانی برای درد مفصل فک می پردازیم.​

1. درمان های خانگی و مراقبتی
2. داروهای مسکن و ضدالتهاب
3. تمرینات فیزیوتراپی و توانبخشی فک
4. مدیریت استرس و تغییر سبک زندگی
5. تزریقات و روش های پزشکی غیرجراحی
6. جراحی مفصل فک در موارد شدید

هر یک از روش‌های بالا می‌تواند بسته به شدت علائم و علت اصلی درد فک، مؤثر واقع شود. برای انتخاب بهترین راهکار درمانی، مشورت با پزشک متخصص ضروری است. ترکیب چند روش مانند مراقبت‌های خانگی، دارودرمانی و تمرینات فیزیوتراپی معمولاً بهترین نتیجه را به همراه دارد. در ادامه به توضیح هر یک از این روش‌ها می‌پردازیم.

1. درمان های خانگی و مراقبتی

در مراحل اولیه یا موارد خفیف، می توان با درمان خانگی درد فک را کاهش داد. استفاده از کمپرس گرم یا سرد به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به کاهش التهاب و تسکین درد کمک می کند. همچنین، پرهیز از غذاهای سفت و جویدنی، حفظ وضعیت صحیح فک در حالت استراحت و اجتناب از باز کردن بیش از حد دهان از جمله توصیه های مهم هستند. اصلاح وضعیت نشستن و خوابیدن نیز می تواند تاثیر مثبتی بر کاهش فشار بر مفصل فک داشته باشد.​

2. داروهای مسکن و ضدالتهاب

برای کنترل درد و التهاب مفصل فک، استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن توصیه می شود. در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است داروهای شل کننده عضلانی یا ضدافسردگی های سه حلقه ای را تجویز کند که به کاهش اسپاسم عضلات فک کمک می کنند. همچنین، در برخی موارد، تزریق داروهای ضدالتهاب مانند تزریق اپیدورال مستقیما به مفصل فک می تواند موثر باشد.​

3. تمرینات فیزیوتراپی و توانبخشی فک

فیزیوتراپی نقش مهمی در بهبود عملکرد مفصل فک دارد. تمریناتی مانند “تمرین ماهی طلایی” که شامل باز و بسته کردن جزئی دهان است، به افزایش دامنه حرکتی فک و کاهش سفتی عضلات کمک می کند. همچنین، ماساژ ملایم عضلات فک و اطراف آن، حتی حرکات فیزیوتراپی در منزل می تواند تنش را کاهش داده و درد را تسکین دهد.​

4. مدیریت استرس و تغییر سبک زندگی

استرس یکی از عوامل تشدیدکننده درد مفصل فک است. مدیریت استرس از طریق تکنیک هایی مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی می تواند به کاهش تنش عضلات فک کمک کند. همچنین، اصلاح عادات روزمره مانند پرهیز از دندان قروچه، حفظ وضعیت صحیح بدن و خواب کافی می تواند در کاهش علائم موثر باشد.​

5. تزریقات و روش های پزشکی غیرجراحی

در مواردی که درمان های اولیه موثر نباشند، پزشک ممکن است از روش های غیرجراحی مانند تزریق بوتاکس برای کاهش اسپاسم عضلات فک استفاده کند. همچنین، استفاده از محافظ های دهانی (نایت گارد) برای جلوگیری از دندان قروچه در شب می تواند فشار بر مفصل فک را کاهش دهد. در برخی موارد، تزریق کورتیکواستروئیدها به مفصل فک برای کاهش التهاب توصیه می شود.​

6. جراحی مفصل فک در موارد شدید

در صورتی که درمان های غیرجراحی مؤثر نباشند و درد شدید یا محدودیت حرکتی قابل توجهی وجود داشته باشد، جراحی مفصل فک ممکن است ضروری باشد. روش هایی مانند آرتروسنتز (شستشوی مفصل)، آرتروسکوپی (جراحی با حداقل تهاجم) و جراحی باز مفصل از جمله گزینه های جراحی هستند. این جراحی ها معمولا برای مواردی مانند جابجایی دیسک مفصل، آسیب های ساختاری یا آرتروز شدید توصیه می شوند.​

در کل، درد مفصل فک می تواند با روش های مختلفی مدیریت شود. انتخاب روش درمانی مناسب بستگی به شدت علائم و پاسخ فرد به درمان دارد. در صورت بروز درد مزمن یا شدید در ناحیه فک، مشاوره با پزشک متخصص توصیه می شود تا برنامه درمانی مناسبی تدوین گردد.​

خطرات و عوارض در صورت درد فک

درد مفصل فک (TMJ) اگر به موقع درمان نشود، می تواند منجر به عوارض جدی و مزمن شود که کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد.​ برخی از خطرات و عوارض در صورت بروز درد فک در ادامه ذکر شده اند:

• درد مزمن و آسیب مفصل: عدم درمان به موقع می تواند باعث التهاب و آسیب دائمی به مفصل فک شود، که ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد.
• سردردهای مکرر و میگرن: اختلالات TMJ می توانند منجر به سردردهای تنشی و میگرن شوند، که ممکن است فعالیت های روزمره را مختل کنند.
• مشکلات شنوایی و تعادل: نزدیکی مفصل فک به گوش ممکن است باعث بروز مشکلاتی مانند وزوز گوش (تینیتوس) و سرگیجه شود.
• اختلالات خواب: درد و ناراحتی ناشی از TMJ می تواند منجر به اختلالات خواب مانند آپنه خواب شود، که بر سلامت کلی تاثیر می گذارد.
• کاهش کیفیت زندگی: مجموعه ای از این عوارض می تواند منجر به کاهش کیفیت زندگی، افسردگی و اضطراب شود.

با توجه به این خطرات، در صورت بروز علائم درد فک، مراجعه به پزشک یا دندان پزشک برای تشخیص و درمان به موقع توصیه می شود.​

راه های پیشگیری از درد فک صورت

پیشگیری از درد مفصل فک (TMJ) نیازمند رعایت مجموعه ای از عادات سالم و تغییرات سبک زندگی است. در ادامه، به مهم ترین راهکارهای پیشگیری از این درد می پردازیم:​

1. اصلاح عادات دهانی و جلوگیری از دندان قروچه
2. تمرینات تقویتی و کششی برای عضلات فک
3. مدیریت استرس و کاهش تنش عضلانی
4. رعایت بهداشت دهان و دندان
5. اصلاح وضعیت خواب و استفاده از بالش مناسب
6. پرهیز از جویدن غذاهای سفت و چسبنده
7. حفظ وضعیت بدنی صحیح برای کاهش فشار روی فک
8. استفاده از محافظ دندان (نایت گارد) در هنگام خواب
9. اجتناب از باز کردن بیش از حد دهان (مثلاً هنگام خمیازه یا غذا خوردن)

در کنار رعایت موارد فوق، انجام این توصیه‌ها می‌تواند به کاهش علائم و پیشگیری از تشدید مشکلات مفصل فک کمک کند. توجه به این نکات ساده در زندگی روزمره، نقش مهمی در حفظ سلامت فک و دندان‌ها دارد و می‌تواند از بروز دردهای مزمن و آسیب‌های احتمالی جلوگیری کند.

1.  اصلاح عادات دهانی و جلوگیری از دندان قروچه

دندان قروچه (براکسیسم) یکی از عوامل اصلی درد فک است. برای کاهش این عادت، آگاهی از وضعیت فک در طول روز و تلاش برای نگه داشتن آن در حالت استراحت (لب ها بسته، دندان ها جدا) مفید است. همچنین، استفاده از محافظ های دهانی (نایت گارد) در شب می تواند از آسیب به مفصل فک جلوگیری کند.

۲. تمرینات تقویتی و کششی برای عضلات فک

تمرینات ملایم مانند باز و بسته کردن دهان به صورت کنترل شده و حرکت فک به طرفین می توانند به تقویت عضلات فک کمک کنند. این تمرینات باعث افزایش انعطاف پذیری مفصل و کاهش تنش عضلانی می شوند.

۳. مدیریت استرس و کاهش تنش عضلانی

استرس می تواند منجر به سفتی عضلات فک و دندان قروچه شود. استفاده از تکنیک های آرام سازی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق و یوگا به کاهش تنش عضلانی کمک می کند.

۴. رعایت بهداشت دهان و دندان

حفظ بهداشت دهان و دندان از طریق مسواک زدن منظم، استفاده از نخ دندان و مراجعه دوره ای به دندان پزشک می تواند از بروز مشکلاتی که به درد فک منجر می شوند، جلوگیری کند.

۵. اصلاح وضعیت خواب و استفاده از بالش مناسب

خوابیدن به پشت با استفاده از بالش مناسب که گردن را حمایت کند، می تواند فشار بر مفصل فک را کاهش دهد. پرهیز از خوابیدن به شکم یا قرار دادن دست زیر صورت نیز توصیه می شود.

۶. پرهیز از جویدن غذاهای سفت و چسبنده

مصرف غذاهای نرم و پرهیز از جویدن آدامس، یخ یا غذاهای چسبنده فشار بر مفصل فک را کاهش می دهد. این اقدام به پیشگیری از تحریک مفصل و عضلات فک کمک می کند.

۷. حفظ وضعیت بدنی صحیح برای کاهش فشار روی فک

نشستن و ایستادن با وضعیت بدنی مناسب، به ویژه هنگام کار با کامپیوتر یا مطالعه، می تواند از فشار اضافی بر مفصل فک جلوگیری کند. استفاده از صندلی با پشتی مناسب و تنظیم ارتفاع میز نیز مفید است.

۸. استفاده از محافظ دندان (نایت گارد) در هنگام خواب

نایت گاردها ابزارهایی هستند که بین دندان های بالا و پایین قرار می گیرند و از ساییدگی دندان ها و فشار بر مفصل فک در هنگام خواب جلوگیری می کنند. استفاده از نایت گارد می تواند به کاهش درد و جلوگیری از آسیب بیشتر کمک کند.

۹. اجتناب از باز کردن بیش از حد دهان

پرهیز از باز کردن بیش از حد دهان هنگام خمیازه، غذا خوردن یا معاینه دندان پزشکی می تواند از کشیدگی و آسیب به مفصل فک جلوگیری کند. در صورت نیاز، می توان از حرکات کنترل شده و تدریجی برای باز کردن دهان استفاده کرد.

با رعایت این نکات و ایجاد تغییرات در سبک زندگی، می توان از بروز درد مفصل فک جلوگیری کرد و سلامت فک و صورت را حفظ نمود. در صورت بروز علائم مداوم یا شدید، مشاوره با پزشک یا دندان پزشک توصیه می شود.

اهمیت جدی گرفتن درد در فک

درد فک صورت و اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMD) تاثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد می‌گذارد و مشکلاتی مانند سردرد، درد صورت، محدودیت حرکت فک و حتی مشکلات شنوایی را به همراه دارد. مطالعات نشان داده‌اند که حدود ۱۰٪ از جمعیت جهان به نوعی از اختلالات مفصل گیجگاهی فکی رنج می‌برند، که بیشتر در زنان بین ۲۰ تا ۴۰ سال مشاهده می‌شود. این اختلالات می‌توانند به تدریج پیشرفت کنند و تاثیرات منفی بر زندگی روزمره، کار و روابط اجتماعی فرد داشته باشند.

همچنین، مراجعه به موقع به پزشک یا دندان پزشک در صورت مشاهده علائم می تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. به یاد داشته باشیم که مراقبت از مفصل فک، بخشی از سلامت کلی بدن است و نباید نادیده گرفته شود. درمان زودهنگام، کلید جلوگیری از عوارض جدی تر در آینده است.