علائم سیاه زخم چیست و چگونه درمان می‌شود؟
سیاه زخم (Anthrax) گونه‌ای از بیماری‌های نادر و خطرناک برای انسان است. این بیماری اغلب دام‌ها و حیوانات وحشی را درگیر می‌کند و تماس مستقیم یا غیر مستقیم انسان با حیوان آلوده نیز، باعث درگیر شدن انسان با این بیماری می‌شود. سیاه زخم در ایران نیز شیوع دارد و کسب اطلاعات درباره آن ضروری است. با ما همراه باشید، در این مقاله از مجله سلامت کیوان به علائم و راه‌های درمان بیماری سیاه زخم می‌پردازیم.
سیاه زخم چیست؟
سیاه زخم نوعی بیماری عفونی است. عامل این بیماری، باکتری باسیلوس آنتراسیس (Bacillus Anthracis) بود. این بیماری در تماس با محصولات یا حیوانات آلوده ایجاد می‌شود. لمس، تماس، استنشاق و یا خوردن باکتری باسیلوس آنتراسیس باعث ایجاد این بیماری می‌شود.(1)
درمان سیاه زخم مسئله‌ای است که، افراد مبتلا باید آن را جدی بگیرند. چرا که این بیماری بسیار خطرناک و عفونی بوده و به سرعت در بدن تکثیر می‌شود. مسمومیت ناشی از باکتری می‌تواند به سرعت فرد را زمین گیر کرده و او را به کام مرگ بکشاند. به همین دلیل پیش از گسترش این زخم باید درمان‌های ضروری را جدی گرفت. انتقال بیماری سیاه زخم با قرارگیری در معرض آلودگی‌ها، محصولات حیوانی و استفاده از گوشت نپخته صورت خواهد گرفت. به علت در دسترس بودن این میکروب در طبیعت، در صورت عدم رعایت نکات بهداشتی و مراقبتی، خطرات مرگباری افراد را تهدید می‌کند.
مروری بر تاریخچۀ بیماری سیاه زخم
سیاه زخم از دوران باستان به عنوان یک بیماری بدخیم شناخته شده است. بروز این بیماری توسط یونانیان و همچنین رومیان گزارش شده است. گفته‌های زیادی وجود دارند که در گذشته، طاعون یا اسهال خونی در واقع بیماری سیاه زخم بوده‌اند. بیماری توصیف شده توسط جرمیاس گوتلف در رمان عنکبوت سیاه در سال 1842 میلادی را می‌توان، به بیماری سیاه زخم تعبیر کرد. این بیماری در زمان‌های قدیم در کارگاه‌های دباغی و در چرم‌سازی‌ها نیز دیده شده است.
میکروبیولوژی و عوامل ایجاد کننده بیماری سیاه زخم
همان‌طور که گفتیم عامل بیماری سیاه زخم، باکتری باسیلوس آنتراسیس است. این باکتری یک باسیل درشت و میله‌ای شکل مثبت است و در محیط‌های معمولی به خوبی رشد پیدا می‌کند. باکتری باسیلوس آنتراسیس در محیط‌های نامساعد ایجاد هاگ کرده و مقاومت بالایی از خود نشان می‌دهد.
هاگ نسبت به شرایط نامناسب محیطی مقاوم بوده و می‌تواند، به مدت طولانی در هوا و خاک زنده باقی بماند. باکتری مورد نظر در محیط 37 درجه به خوبی در محیط آزمایشگاه رشد می‌کند. این باکتری، اولین موردی است که به عنوان یک باکتری بیماری‌زا کشف شده است.
انواع عوامل ایجاد کننده باسیل سیاه زخم، دارای یک پوشش به نام (Poly-D-glutamic acid) و 3 پروتئین سمی است. پوشش کپسولی برای جلوگیری از بیگانه‌خواری توسط گلبول‌های سفید لازم است. باسیل‌هایی که فاقد این آنتی‌ژن هستند، توسط گلبول‌های سفید از بین می‌روند. یکی از پروتئین‌های سمی آن موسوم به ادما فاکتور (Edema Factor) باعث ایجاد ادما شده و اختلالاتی را در سیستم ایمنی میزبان ایجاد می‌کند.
لتال فاکتور (Lethal Factor)، یکی دیگر از پروتئین‌های سمی با مکانیزم‌هایی که هنوز ناشناخته است، باعث مرگ می‌شود. مهم‌‌ترین مکانیزم شناخته شده آن، از بین بردن ماکروفاژها به علت خاصیت پروتئازی آن است. آنتی‌ژن محافظت کننده (Protective Antegen)، عامل حمایت‌کننده بوده و دو فاکتور قبلی بدون اتصال به این فاکتور کارآیی خود را از دست خواهند داد.
حقایقی در مورد بیماری سیاه زخم
بیماری‌های عفونی توسط قارچ‌ها، میکروب‌ها و باکتری‌ها ایجاد شده و گسترش پیدا می‌کنند. از این رو، تشخیص به موقع آن توسط پزشک می‌تواند روند درمان را سریع‌تر نماید. باکتری باسیلوس آنتراسیس از طبیعت به خصوص حیوانات وحشی و اهلی به بدن انسان سرایت کرده و فرد را با مشکلات جدی روبرو می‌کند. باکتری مورد نظر، سموم خطرناک و کشنده‌ای را در بدن ترشح می‌کند که متشکل از پروتئین آنتی‌ژن محافظ، فاکتور مرگبار و عوامل ورم هستند. در صورت عدم درمان به موقع این زخم ممکن است فرد به بیماری‌های پوستی، ریوی و روده مبتلا شده و با خطرات مرگ دست و پنجه نرم کند.
انواع بیماری سیاه زخم (آنتراکس)
بیماری سیاه زخم در مواجه با باکتری‌های مختلف، ارگان‌های متفاوتی از بدن را درگیر می‌کند. بسته به ارگان درگیر شده نیز علائم مختلفی بروز پیدا خواهند کرد. سیاه زخم پوستی، گوارشی، تنفسی و تزریقی از انواع رایج آن هستند.
سیاه زخم پوستی
این نوع از بیماری معمولاً از طریق زخم باز یا بریدگی وارد بدن می‌شود. سیاه زخم پوستی در صورتی که به موقع درمان شود، عوارض جدی و کشنده‌ای در بر ندارد. رایجترین علائم آن شامل:
- علائمی مشابه آنفولانزا مانند تب و سردرد
- برجستگی‌های غیرطبیعی همراه با خارش پوست
- التهاب و درد در غدد لنفاوری مجاور با زخم
سیاه زخم گوارشی
این نوع از بیماری به دلیل مصرف گوشت حیوان آلوده در فرد ایجاد می‌شود. سرعت رشد این بیماری بسیار زیاد بوده و از گلو تا روده بزرگ بیمار را درگیر می‌کند. علائم این نوع از سیاه زخم شامل:
سیاه زخم تنفسی
بیماری سیاه زخم که از طریق تنفس هوای آلوده می‌شود، یکی از کشنده‌ترین انواع این بیماری است. در بسیاری از موارد، فرد مبتلا به نوع تنفسی بیماری سیاه زخم با وجود دریافت درمان‌های مناسب باز هم دچار مرگ می‌شود. به همین دلیل شناخت علائم و نشانه‌های آن ضروری است. این علائم شامل:
- علائم مشابه آنفلوانزا
- سرفه شدید
- تنگی نفس
- تب شدید
- حالت تهوع
- سنگینی و ناراحتی در قفسه سینه
- مشکلات بلع
- مشکلات تنفسی
- احساس حالت شوک
- مننژین مغز و نخاع
سیاه زخم تزریقی
این نوع از بیماری در سال‌های اخیر در اروپا مشاهده شده است. تحقیقات انجام شده نشان داده‌اند که، تزریق مواد مخدر غیرقانونی عامل ایجاد این نوع از بیماری سیاه زخم هستند. علائم سیاه زخم تزریقی شامل موارد زیر است:
- قرمزی و خارش در ناحیه تزریق
- التهاب و ورم
- مننژیت غشایی مغز و نخاع
- نارسایی یک یا چند عضو از بدن
علائم بیماری سیاه زخم
میکروارگانیسم یکی از خطرناک‌ترین زئونوزهای میکروبی یعنی سیاه زخم است که، از جراحات جلدی و زخم‌ها هنگام تماس با دام یا فرآورده‌های دامی آلوده به بدن فرد منتقل می‌شود. پوست، پشم، لاشه و گرد و غبار آلوده به سیاه زخم باعث انتقال آن می‌شوند. در نوع پوستی که رایجترین شیوه انتقال بیماری است، شروع عفونت شبیه به گزش حشرات یا خارش و برآمدگی پوست است. پس از یک تا دو روز به جراحات تاول گونه و سپس به زخم بدون درد با قطری حدود یک تا 3 سانتی‌متر و با مشخصه نکروز سیاه رنگ در مرکز زخم تبدیل می‌شود. به جا ماندن اثرات زخم بعد از بهبودی یکی از عوارض این بیماری است.
سیاه زخم تنفسی ممکن است، علائمی شبیه به آنفولانزا داشته باشد. اما در موارد پیش رفته به صورت پنومونی هموراژیک ظاهر می‌شود که، عاملی مرگ‌زا است. سیاه زخم گوارشی معمولاً بین 3 تا 5 روز پس از مصرف گوشت خام یا نیمه پخته، شیر و دیگر محصولات دامی به وجود می‌آید. دردهای شکمی، تهوع، تب و اسهال و استفراغ از علائم بارز این نوع از سیاه زخم است. درنوع بدخیم، زخم ابتدایی در آن ناپیدا بوده و ورم خیلی شدیدی در محل ورود باسیل مشاهده می‌شود. مننگوآنسفالیت سیاه زخمی به دنبال عفونت با باکتری به ویژه نوع بدخیم به وجود می‌آید. علائم آن در التهاب مننژ و مغز دیده می‌شود. مایع نخاعی چرکی حاوی تعداد زیادی باسیل سیاه زخم است.
درمان بیماری سیاه زخم
در حالت طبیعی، دوره کمون بیماری از یک تا 5 روز طول می‌کشد. در برخی موارد ممکن است علائم تا هفته‌ها بعد از آلوده شدن فرد خود را نشان دهند. در صورت آلوده شدن فرد، پزشک اقدامات پیشگیرانه‌ای نظیر تزریق واکسن (Biothrax Trusted Source) و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را پیشنهاد می‌دهد.
تزریق واکسن در دو دوز و در مدت 18 ماه انجام می‌شود. پس از قرار گرفتن در معرض بیماری، واکسن در سه دوز تزریق خواهد شد. با بروز علائم، مصرف برخی آنتی‌بیوتیک‌ها به مدت 60 تا 100 روز توصیه می‌شود. درمان دیگر این بیماری شامل آنتی توکسین است که، از طریق سموم تولید شده توسط عفوت باسیلوس آنتراسیس از بین برود. در موارد حاد لازم است بیمار بستری شده و تحت مراقبت‌های جدی قرار بگیرد.
نتیجه‌گیری
- سیاه زخم نوعی بیماری عفونی است که از طریق میکروبی به نام باسیلوس آنتراسیس به بدن وارد می‌شود.
- هاگ این بیماری به طور طبیعی در بدن حیوانات وجود دارد. استنشاق، لمس و خوردن آن باعث انتقال بیماری می‌شود.
- درمان‌هایی نظیر تزریق واکسن، آنتی‌بیوتیک‌ها و آنتی‌توکسین‌ها برای جلوگیری از شیوع بیماری وجود دارند.
- مراجعه به موقع به پزشک و انجام به موقع درمان‌ها تا حدود زیادی باعث نجات جان افراد می‌شود.
مطالب مرتبط:
بیماری سیاه زخم چیست؟
سیاه زخم گونه‌ای از بیماری‌های نادر و خطرناک برای انسان است. این بیماری اغلب دام‌ها و حیوانات وحشی را درگیر می‌کند.
عامل ایجاد سیاه زخم چیست؟
سیاه زخم نوعی بیماری عفونی است. لمس، تماس، استنشاق و خوردن باکتری باسیلوس آنتراسیس باعث ایجاد این بیماری می‌شود.
انواع سیاه زخم کدام است؟
سیاه زخم پوستی، استنشاقی، گوارشی و تزریقی از انواع این بیماری هستند.
آیا سیاه زخم واگیردار است؟
انتقال بیماری سیاه زخم با قرارگیری در معرض آلودگی‌ها، محصولات حیوانی و استفاده از گوشت نپخته صورت خواهد گرفت.
