بیماری جذام | علت، علائم، پیشگیری و درمان

زمان مطالعه این مطلب: 6 دقیقه

شاید شماهم درباره بیماری جذام شنیده باشید. در ظاهر شاید یک بیماری ترسناک و وحشتناک با عوارض جبران ناپذیر باشد. اما چیستی، عامل بیماری جذام، علائم و درمان آن چگونه است؟ در ادامه با مجله سلامت کیوان همراه باشید تا به صورت تخصصی‌تر و البته به شکل کاملاً ساده درباره جذام، علائم و درمان آن صحبت کنیم.

بیماری جذام چیست؟

جذام، لپرسی، خوره یا (Leprosy) یک بیماری خطرناک است که به دلیل باکتری مایکوباکتریوم لپرا بروز پیدا می‌کند و علائم آشکاری دارد که بیشترین اثرات آن روی قسمت‌های عصبی بدن و نواحی پوستی فرد بیمار خواهد بود. این بیماری در طول 6 ماهگی تا 40 سالگی در بدن افراد ایجاد می‌شود و به مرور باعث ایجاد ظاهر بد فرم در نقاط پوستی بدن از جمله بینی، دست‌ها و پاها، بیضه‌ها و لاله‌های گوش خواهد شد. همچنین بیماری جذام یک بیماری قابل درمان است كه در صورت تشخیص به موقع، بهبود پیدا می‌كند.

آمار مبتلایان جذام در ایران 1402

بسیاری از مردم جهان در معرض عامل بیماری جذام قرار دارند، هرچند این بیماری خیلی مسری نیست. مطالعات نشان می‌دهند که بیشتر افراد مبتلا به این بیماری دارای نقص‌هایی در سیستم ایمنی بدن خود هستند. تعداد مبتلایان به بیماری جذام هر ساله در کل دنیا حدود 500 تا 700 هزار نفر است که بیشترین تعداد مبتلایان، مربوط به نقاط گرمسیری و نیمه گرمسیری هند، اندونزی و برزیل است. طبق آمارهای دریافتی از سال 1985 به بعد حدود 14 میلیون فرد مبتلا به جوزام با دارو درمان شده‌‌اند. اما ناگفته نماند که هیچ واکسنی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد.

متاسفانه جذام در ایران جولان می‌دهد و سالانه چندی از افراد به این بیماری مبتلا و برخی از آنان کشته می‌شوند. طبق آمار دفتر مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، تا پایان سال 1401، تعداد 11 هزار و 906 نفر به جذام مبتلا شده‌اند که از این تعداد متاسفانه 2 هزار و 506 نفر فوت شدند. تعداد موارد جدید مبتلا به بیماری جذامی در سال 1401 نیز 7 مورد بوده است.

علائم بیماری جذام

علائم جذام، با توجه به عامل بیماری، می‌توانند متفاوت باشند و در چهار دسته علائم پوستی، علائم غشای مخاطی، علائم اعصاب و علائم بیماری در زمان پیشرفته شدن قرار گیرند که در ادامه به صورت مجزا به بررسی هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.

علائم پوستی بیماری جذام

• پوست‌های سفت، خشک و ضخیم
• تکه‌های تغییر رنگ داده پوست، همراه با بی‌ حس شدن آن
• ریزش بخش‌های پوشیده از مو مانند ابرو و مژه
• رشد ضایعات روی پوست
• ایجاد تورم در لاله گوش یا بروز توده‌های بدون درد در این ناحیه
• بروز زخم‌های بدون درد در ناحیه کف پا

علائم اعصاب بیماری جذام

• ایجاد حالت ضعف و فلج عضلانی در قسمت‌های مختلف بدن خصوصاً در ناحیه دست و پا
• بی‌ حس شدن قسمت‌های آسیب دیده پوست
• بزرگ شدن قسمت‌های اعصاب در نواحی آرنج، زانو، کناره‌های گردن
• بروز مشکلات در ناحیه اعصاب مربوط به چشم با خطر ایجاد کوری

علائم غشای مخاطی جذام

• کیپ شدن و گرفتگی بینی
• خونریزی در ناحیه بینی

علائم پیشرفته بیماری جذام

• فلج شدن نواحی دست و پا
• تغییر فرم دادن غضروف و ناحیه بینی
• عفونت در انگشتان دست و کوتاه شدن نوک آن‌ها
• ایجاد زخم‌های مزمن در کف پا با عدم قابلیت درمان
• ریزش ابرو
• بروز نابینایی

از سایر عوارض این بیماری که در دسته‌های دیگر قرار می‌گیرند، می‌توانیم به مواردی همچون احساس سوزش در پوست، بروز درد و قرمزی در نواحی آسیب دیده پوست و اعصاب دردناک و حساس اشاره کنیم.

همچنین در زیر می‌توانید سایر بیماری‌های پوستی که ممکن است با جذام اشتباه گرفته شوند مطالعه کنید.

• همه چیز درباره اگزما دست
• انواع تاول و نحوۀ درمان
• علائم بیماری زونا چیست؟
• آبله مرغان، علائم و درمان آن
• آبله میمون در ایران

راه انتقال جذام

به دلیل دوره کمون طولانی، علت اصلی انتقال بیماری جزام به بدن مشخص نیست. متخصصان محتمل‌ترین راه انتقال را دستگاه تنفسی دانسته‌اند. اما آیا با یک تماس کوتاه با فرد مبتلا احتمال انتقال هست؟ صراحتاً خیر. بیماری جذام به راحتی منتقل نمی‌شود و فقط افرادی که تماس طولانی و چندین ساله با فرد مبتلا داشته‌اند ممکن است این بیماری را دریافت کنند. به طور کلی انواع راه انتقال جذام به شرح زیر است:

• تنفس
• انتقال از مادر به فرزند (داخل رحم)
• دستگاه گوارش
• تماس پوستی
• تماس با حیوانات
• تماس با خاک و حشرات و محیط آلوده

انواع بیماری جذام

عامل بیماری جذام ممکن است این بیماری را به دسته‌های گوناگونی تقسیم کند. هر یک از این دسته‌ها علائم و نشانه‌های مختص به خود را دارند و سطح خاصی از بیماری را در بر می‌گیرند. بسته به اینکه سیستم ایمنی بدن فرد بیمار تا چه اندازه قوی باشد، میزان ابتلا و قدرت این بیماری هم متفاوت خواهد بود. به طور کلی انواع جزام عبارت است از:

• جذام نامشخص
• جذام سل
• جذام توبرکلوئید مرزی
• جذام مرزی میانی
• جذام لپروماتوز مرزی
• جذام لپروماتوز
• جذام پائوسی باسیلاری
• جذام چند باسیلی

تشخیص جذامی

برای تشخیص جذام، اگر علائم بیماری در فرد رؤیت شود، پزشک با بررسی نواحی تیره و روشن پوست ممکن است آزمایشاتی را برای فرد تجویز کند. این آزمایشات می‌توانند شامل برداشتن نمونه پوستی یا عصبی شوند که به بیوپسی پوست یا اعصاب شهرت دارد. بعد از بیوپسی، نمونه از نظر وجود عامل بیماری جذام (باکتری بیماری زا) زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. همچنین بسته به تشخیص پزشک معالج ممکن است چند آزمایش جانبی دیگر برای تشخیص رد بیماری بر روی پوست یا اعصاب تجویز شود.

پیشگیری از بیماری جذام

برای پیشگیری از این بیماری باید اول مبتلایان و حیوانات ناقل را بشناسیم. بیشترین مبتلایان به این بیماری در مناطق بومی بیماری جذام که شامل بخش‌هایی از هند، ژاپن، مصر، نپال، چین و برخی نقاط دیگر می‌شود، سکونت دارند. به همین منظور برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری باید از سفر به این مکان‌ها و زندگی در این مناطق خودداری کنید. همچنین به ویژه باید از تماس فیزیکی مداوم با افراد آلوده به این بیماری خودداری نمایید.

شواهد نشان می‌دهند که افراد دارای نقص‌های ژنتیکی هم ممکن است بیش از سایرین به این بیماری مبتلا شوند. بنابراین اگر جزء این سری از افراد هستید، باید حتماً نسبت به تقویت سیستم ایمنی بدن خود اقدام نمایید. از طرفی برخی از حیوانات خاص مانند شامپانزه‌های آفریقایی و آرمادیلوهای وحشی ساکن آمریکای ج‍نوبی (نوعی حیوان سخت پوست)، ناقل باکتری این بیماری هستند؛ بنابراین باید از دست زدن و نزدیک شدن به آن‌ها خودداری کنید.

مطالب مرتبط:

• واریس چیست؟ آشنایی با علائم و درمان واریس
• علائم، درمان و واکسن سرخک در کودکان
• سیفلیس چیست و چگونه درمان می شود؟

درمان بیماری جذام

در صورت مشاهده مشکلات مرتبط با جذام اگر به پزشک مراجعه کنید، می‌توانید تحت مراقبت بالینی پزشکان، ناقل این بیماری تشخیص داده شوید و طبق آن مراحل درمان خود را پشت سر بگذارید. بسته به محلی که زندگی می‌کنید، بعد از تشخیص علائم مشکوک توسط پزشک و بررسی عامل بیماری جزام برای انجام غربالگری لازم به آزمایشگاه‌ها مراجعه کنید.

پزشکان ممکن است بسته به علائم، آزمایش‌های مختلفی مثل عملکرد کبد، تست CBC، آزمایش کراتینین و یا بیوپسی عصبی را برای شما توصیه کنند. این آزمایشات به منظور تشخیص تحت تأثیر قرار گرفتن اندام‌های مختلف بدن انجام می‌شوند. ضمن اینکه برخی از آزمایشات مختص بیماری جوزام وجود دارند که تنها در آزمایشگاه‌های تخصصی و مجهز به دستگاه‌های تشخیصی پیشرفته قابل انجام هستند.

برای درمان جذام بعد از تشخیص، آنتی بیوتیک‌های مورد نیاز بسته به میزان و طبقه بندی بیماری، برای فرد تجویز می‌شوند. دوز این داروها، مدت زمان و میزان مصرف آن‌ها بسته به سطح بیماری شما و دستور پزشک متفاوت خواهند بود. درمان جذام به طور کلی با سه آنتی بیوتیک داپسون، ریفامپیسین و کلوفازیمین انجام پذیر است. پزشکان این داروها را برای مدت 6 تا 12 ماه به منظور درمان بیماری برای فرد تجویز می‌کنند. داروها بسته به میزان بیماری می‌توانند بیمار را درمان کنند یا از مرگ او جلوگیری کنند. اما اگر ضایعات بیماری وخیم باشند، درمان آثار به جا مانده از آن‌ها امکان پذیر نخواهد بود.

جمع بندی

• جذام که در گذشته به آن بیماری خوره می‌گفتند یک بیماری خطرناک است که اگر به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند منجر به ایجاد ضایعات پوستی در بیمار، افتادن نوک انگشتان، بد شکل شدن بینی و لاله گوش شود.
• عامل بیماری جذام یک نوع باکتری به نام مایکوباکتریوم لپرا است که در افراد بیمار، برخی از مناطق بومی این بیماری در دنیا و شامپانزه‌ها یافت می‌شود.
• جذام انواع گوناگونی دارد که بسته به نوع علائم می‌توان این بیماری را در دسته‌های مختلفی تقسیم بندی کرد.
• نحوه تشخیص بیماری جذام از طریق نمونه برداری یا بیوپسی پوستی و عصبی خواهد بود. بسته به علائم بیماری ممکن است آزمایشات دیگری نیز توسط پزشک معالج برای بیمار تجویز شود.
• درمان بیماری جزام با آنتی بیوتیک‌ها انجام می شود و سه نوع آنتی بیوتیک داپسون، ریفامپیسین و کلوفازیمین در درمان این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرند.