علائم قارچ سیاه چیست؟ + روش‌های پیشگیری و درمان آن

زمان مطالعه این مطلب: 6 دقیقه

عامل این بیماری یک قارچ به نام موکورمایکوزیس است. علت نام‌گذاری این بیماری به قارچ سیاه این است که در مخاط بینی باعث تغییر رنگ و آسیب به بافت می‌شود. در نهایت منجر به ایجاد رنگ سیاه در مخاط بینی و سینوس‌ها می‌شود. در این بیماری لکه سیاهی بینی بیماران را فرا می‌گیرد.

قارچ سیاه بیشتر مخاط بینی، سینوس‌ها، کره چشم، ریه‌ها و مغز را درگیر می‌کند. این قارچ معمولا درون خاک و توده‌های پوسیده گیاهان و بافت مرده برخی از حیوانات وجود دارد و از طریق استنشاق (تنفس) و یا تماس پوستی انتقال می‌یابد. بیشترین راه انتقال از طریق تنفس است.

بیماری قارچ سیاه بیشتر در چه افرادی دیده می شود؟

عفونت موکورمایکوزیس می‌تواند برای هر فردی در هر سنی رخ دهد. بیشتر افراد در برهه‌ای از زندگی خود با قارچ‌ها در تماس خواهند بود. اما اگر به دلیل دارویی که مصرف می‌کنید یا به دلیل شرایط سلامت مانند مواردی که در زیر به آنها اشاره شده است از سیستم ایمنی ضعیفی برخوردار باشید، احتمال این که بیمار شوید نیز بیشتر می‌شود:

• دیابت به ویژه زمانی که این بیماری زیر کنترل نباشد.
• اچ‌آی‌وی یا ایدز
• سرطان
• پیوند عضو
• پیوند سلول‌های بنیادی
• نوتروپنیا (تعداد کم گلبول‌های سفید خون)
• استفاده بلندمدت از استروئید
• استفاده از مواد مخدر تزریقی
• سطوح بالای آهن در بدن (هموکروماتوز)
• وضعیت بد سلامت ناشی از تغذیه نامناسب
• سطوح نامتعادل اسید در بدن (اسیدوز متابولیک)
• تولد زودرس یا وزن کم هنگام تولد

از سوی دیگر افرادی که دچار سوء تغذیه شدید هستند و کسانی که طولانی مدت از داروهای استروئیدی و کورتون‌ها استفاده می‌کنند نیز در معرض خطر ابتلا به عفونت قارچ سیاه قرار دارند. در حال حاضر یکی از داروهایی که در فرم‌های شدید کرونا مورد استفاده قرار می‌گیرد، کورتون‌ها هستند. تجویز دُوز بالای کورتون باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود. یک علت ابتلای بیماران یا بهبودیافتگان کرونا می‌تواند این باشد که قارچ از طریق مرطوب ‌کننده‌ها و یا دستگاه‌های اکسیژن حاوی آب آلوده به بیماران منتقل شده باشد.

این قارچ قرار نیست برای همه افراد سبب بیماری شود. تنها کسانی را هدف قرار می‌دهد که سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشند. همچنین گروه دیگری که ممکن است به بیماری مبتلا شوند کسانی هستند که در اثر حوادث طبیعی نظیر طوفان، زلزله و یا سیل و یا حوادث ساخته دست بشر نظیر جنگ و یا انفجار دچار آسیب شدید پوست و بافت نرم بدن می‌شوند. در اثر آسیب به لایه محافظتی پوست، هاگ‌های قارچ به بافت آسیب دیده نفوذ می‌کند و امکان ابتلا به فرم پوستی بیماری فراهم می‌شود. 

علائم بیماری قارچ سیاه چیست؟

علائم موکورمایکوزیس به قسمتی از بدن که قارچ در آن رشد می‌کند، بستگی دارد. از جمله علائم این عفونت قارچی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تب
• سرفه
• سینه درد
• تنگی نفس
• تورم در یک سمت صورت
• سردرد
• گرفتگی سینوس
• ضایعات سیاه رنگ روی پل بینی یا درون دهان
• شکم درد
• حالت تهوع و استفراغ
• خونریزی گوارشی
• خون در مدفوع
• اسهال

تشخیص عفونت قارچ سیاه چگونه انجام می‌شود؟

اگر در مورد ابتلا به موکورمایکوزیس مشکوک هستید، پزشک یک معاینه بدنی از شما خواهد داشت. اگر در تماس با غذاهای فاسد یا مکان‌هایی بوده‌اید که گرده‌های قارچ اغلب در آنها یافت می شود، به پزشک خود اطلاع دهید. اگر این گونه به نظر می‌رسد که به یک عفونت ریه یا سینوس مبتلا هستید، پزشک ممکن است نمونه‌ای از مخاط بینی یا گلوی شما بگیرد. همچنین، ممکن است نمونه برداری از بافت انجام شود و یک بخش کوچک از بافت عفونی برای آزمایش برداشته شود. همچنین، پزشک ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی اسکن تجویز کند.

اقدامات درمانی برای این بیماری شامل چه مواردی می‌شود؟

در صورت تشخیص قارچ سیاه، درمان باید بلافاصله با داروهای ضد قارچ تجویزی آغاز شود. دارو رشد قارچ را متوقف کرده، آن را نابود می‌کند و عفونت را کنترل می‌کند. اگر فردی دچار عفونت قارچ سیاه شود باید داروی ضد قارچ قوی به صورت تزریق داخل رگ دریافت کند و همچنین بافت‌های مرده و سیاه شده توسط جراح از بدن خارج شود. این بیماری قارچی کشنده به سرعت در بدن منتشر می‌شود و به بینی، چشم‌ها، فک و مغز انسان حمله می‌کند. بیماران نیازمند عمل جراحی فوری هستند، در غیر این‌صورت با نقص عضو یا مرگ مواجه می‌شوند. 

داروهای زیر ممکن است در این بیماری تجویز شوند:

• آمفوتریسین B
• ایزاوکونازول
• پوزاکونازول

این داروها از طریق تزریق درون سیاهرگی وارد بدن شده یا به صورت قرص مصرف می‌شوند. پزشک ممکن است روند درمان را با دوزهای بالا از طریق تزریق درون سیاهرگی آغاز کند تا زمانی که عفونت کنترل شود که این می‌تواند چند هفته طول بکشد. سپس، روند درمان به استفاده از قرص تغییر یابد. در موارد شدید، پزشک شما ممکن است عمل جراحی برای برداشتن بافت عفونی یا مرده را به منظور پیشگیری از گسترش قارچ توصیه کند. جراحی مربوطه ممکن است شامل برداشتن بخشی از بینی یا چشم بیمار باشد که می‌تواند بر زیبایی فرد تاثیر بگذارد.

چگونه می‌توان از ابتلا این بیماری پیشگیری کرد؟

راهی برای پیشگیری از تنفس هاگ‌های قارچ وجود ندارد. اما شما می‌توانید برخی اقدامات را برای کاهش احتمال ابتلا به قارچ سیاه انجام دهید.

• از مناطقی با گرد و غبار یا خاک زیاد، مانند سایت‌های ساختمان سازی یا حفاری دور بمانید. اگر باید در این مناطق حضور داشته باشید، از یک ماسک مناسب و مورد تایید استفاده کنید.
• از آب آلوده پرهیز کنید.
• اگر سیستم ایمنی بدن شما ضعیف است، از فعالیت‌هایی که شامل تماس با گرد و غبار و خاک می‌شوند، مانند باغبانی یا رسیدگی به حیاط خودداری کنید. اگر نمی‌توانید از این موارد پرهیز کنید، از پوست خود با پوشیدن کفش، دستکش، شلوار بلند، و پیراهن‌های آستین بلند محافظت کنید. بریدگی‌ها یا خراشیدگی‌ها را در کوتاه‌ترین زمان ممکن با آب و صابون شستشو دهید.

اگر به قارچ سیاه مبتلا شده اید، داروهای خود را بر اساس دستور پزشک مصرف کنید. اگر عوارض جانبی مشکل‌ساز شده‌اند یا عفونت بهبود نیافت، بلافاصله پزشک خود را در جریان این شرایط قرار دهید.

آیا کشور ایران تجربه ای در زمینه‌ی مقابله با قارچ سیاه دارد؟

این بیماری از گذشته در ایران و کشورهای دیگر وجود داشته است. تنها اتفاق جدیدی که رخ داده این است که در برخی از بیماران کرونایی که کورتون با دوزبالا مثل دگزامتازون را برای مدت زمان طولانی دریافت می‌کنند، ممکن است این قارچ به دستگاه تنفسی، چشم، مغز و اعصاب آنها ورود پیدا کرده و منجر به عفونت شود، این بیماری هم بسیار کشنده است.

این بیماری تنها در هند رخ نداده، بلکه در ایران هم چند ماه پیش در بیمارستان لقمان یک مورد ابتلا به قارچ سیاه را داشتیم که به‌ دلیل تشخیص زودهنگام حال این بیمار با درمان ضد قارچ بهبود پیدا کرد. خود بیماری کرونا، التهاب و درگیری ریوی ایجاد می‌کند که محیط را برای رشد قارچ مناسب می‌کند. از سوی دیگر، تجویز بیش از اندازه کورتون سیستم دفاع سلولی بدن را پایین می‌آورد و قارچ‌ها در این محیط ایجاد بیماری می‌کنند. این بیماری قارچی در سال‌های گذشته وجود داشته و همیشه هم مهم بوده، بنابراین اتفاق جدیدی نیست.

سیر ایجاد عفونت قارچ سیاه در هند چگونه بود؟

هند دارای بیشترین موارد ابتلا به بیماری قارچ سیاه و همچنین مرگ و میر ناشی از آن در جهان است. افزایش موارد ابتلا به این بیماری باعث کمیاب شدن داروی درمانی آن در هند شده است. تاکنون بیش از ۱۲ هزار مورد ابتلا به بیماری قارچ سیاه در هند شناسایی شده است. اکثر موارد ابتلا به بیماری قارچ سیاه در هند مربوط به کسانی است که از اکسیژن برای درمان کرونا استفاده کرده‌اند.

در کشور هند این موارد ابتلا اما بسیار زیاد است و می‌توان گفت که دلایلی ازجمله گرمای هوا، افزایش جمعیت مبتلا به کرونا و استفاده بیشتر از کورتون برای بیمارانی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند این وضعیت را در آن کشور رقم زده است. توجه کنید این گونه نیست که اگر در هند، میزان ابتلا به این بیماری بالا رفته بنابراین ما در آینده نزدیک با شیوع آن در ایران مواجه می‌شویم؛ چرا که این بیماری مسری نیست. دلیل شیوع بالای این بیماری در هند، بالا بودن جمعیت و آمار قابل توجه بیماران مبتلا به دیابت آنهاست. طی مدت اخیر هم با توجه به بحران کرونا مصرف کورتون به‌شدت افزایش پیدا کرده که این عوامل موجب افزایش بیماران کرونایی مبتلا به قارچ سیاه شده است.