پرتو درمانی چیست؟ چه تأثیری در درمان سرطان دارد؟

زمان مطالعه این مطلب: 6 دقیقه

پرتو درمانی که رادیوتراپی یا Radiotherapy نیز نامیده می‌شود، یک روش درمان برای سرطان است که، از دوزهای بالای پرتو برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و کوچک کردن تومور استفاده می‌کنند⁽¹⁾. اما پرتو درمانی چه نقشی در درمان سرطان دارد؟ چه آسیب‌هایی بر بدن وارد می‌کند؟

تا انتها با ما همراه باشید تا در این مقاله از مجله سلامت کیوان به سؤالات شما پاسخ دهیم.

پرتو درمانی چیست؟

پرتو درمانی یکی از کاربردی‌ترین روش‌های درمان سرطان است که، از پرتوهایی با شدت بالای انرژی، برای نابودی سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنند. در پرتودرمانی اغلب از اشعه ایکس استفاده می‌شود، اما پروتون‌ها یا انواع دیگر انرژی نیز می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.

اصطلاح «پرتو درمانی» اغلب به پرتودرمانی خارجی اشاره دارد. در طول این نوع تابش، پرتوهای پرانرژی از دستگاهی خارج از بدن بیمار به سمت بدن بیمار می‌آیند و نقطه‌ای دقیق از بدن بیمار را هدف قرار می‌دهند. این در حالی است که در طول نوع دیگری از پرتودرمانی به نام براکی‌تراپی پرتو در داخل بدن بیمار قرار می‌گیرد.

پرتو درمانی با از بین بردن انواع مواد ژنتیکی که نحوه رشد و تقسیم سلول‌ها را کنترل می‌کنند، به سلول‌ها آسیب می‌رساند. در حالی که هم سلول‌های سالم و هم سلول‌های سرطانی در اثر پرتودرمانی آسیب می‌بینند، هدف پرتو درمانی این است که، تا حد امکان تعداد کمی از سلول‌های طبیعی و سالم از بین بروند. زیرا سلول‌های طبیعی اغلب می‌توانند بسیاری از آسیب‌های ناشی از تابش را به آرامی رفع کنند.

نحوه انجام پرتو درمانی برای افراد مبتلا به سرطان

این نکته ثابت شده که پرتو درمانی در دوزهای بالا، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد یا با آسیب رساندن به (DNA)، رشد آنها را کم می‌کند. سلول‌های سرطانی که (DNA) آنها بیش از حد آسیب دیده، تقسیم نمی‌شوند و یا می‌میرند. هنگامی که سلول‌های آسیب‌دیده می‌میرند، تجزیه شده و توسط بدن خارج می‌شوند. همین موضوع در درمان سرطان اثرگذار خواهد بود.

البته پرتو درمانی، سلول‌های سرطانی را فوراً از بین نمی‌برد. روزها یا هفته‌ها طول می‌کشد تا (DNA) به اندازه کافی آسیب ببیند و سلول‌های سرطانی بمیرند. درنتیجه، سلول‌های سرطانی هفته‌ها یا ماه‌ها پس از پایان پرتودرمانی به فرآیند نابود شدن ادامه می‌دهند.

پزشک ممکن است پرتو درمانی را به عنوان یک گزینه در زمان‌های مختلف در طول درمان سرطان و به دلایل مختلف انتخاب کند، از جمله این موارد عبارتند از:

• به عنوان تنها درمان (اولیه) سرطان
• قبل از جراحی، برای کوچک کردن تومور سرطانی
• پس از جراحی، برای توقف رشد سلول‌های سرطانی باقیمانده
• در ترکیب با روش‌های درمانی دیگر، مانند شیمی‌ درمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی
• در سرطان پیشرفته برای کاهش علائم ناشی از سرطان

یکی از عواملی که باعث بروز سرطان در نقاط مختلف مختلف می‌شود، ویروس HPV است. جهتاطلاعات بیشتر و درخواست مشاوره و تست HPV روی تصویر زیر کلیک کنید.

انواع پرتو درمانی

دو نوع اصلی پرتو درمانی خارجی و داخلی وجود دارند. نوع پرتودرمانی انتخابی به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله:

• نوع سرطان
• اندازه تومور
• محل تومور در بدن
• میزان نزدیکی تومور به بافت‌های طبیعی حساس بدن
• سلامت عمومی و سابقه پزشکی بیمار
• روش‌های دیگر برای درمان سرطان در کنار سرطان
• عوامل دیگر، مانند سن بیمار و سایر شرایط سلامتی بیمار

پرتو درمانی خارجی – انواع پرتو درمانی

پرتو درمانی خارجی با کمک دستگاهی انجام می‌شود که، سلول‌های سرطانی بیمار را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. دستگاهی که برای پرتو درمانی خارجی استفاده می‌شود بزرگ است و نویز زیادی دارد. دستگاه بیمار را لمس نمی‌کند، اما می‌تواند در اطراف او حرکت کرده و از جهات مختلف به بخشی از بدن فرد پرتوهای پرانرژی بفرستد.

پرتودرمانی خارجی یک درمان موضعی است. به این معنی که بخش خاصی از بدن بیمار را درمان می‌کند. به عنوان مثال، اگر فرد در ریه خود سلول‌های سرطانی داشته باشد، پرتوهای پرانرژی فقط به قفسه سینه و نه کل بدن او، تابش می‌شوند.

پرتو درمانی داخلی – انواع پرتو درمانی

پرتو درمانی داخلی، درمانی است که در آن یک منبع پرتو جامد یا مایع داخل بدن بیمار قرار می‌گیرد. پرتودرمانی داخلی با منبع جامد، براکی‌تراپی نامیده می‌شود. در این نوع درمان، دانه‌ها، روبان‌ها یا کپسول‌هایی که حاوی منبع تشعشع هستند در بدن بیمار، داخل یا نزدیک تومور قرار می‌گیرند. مانند پرتو درمانی خارجی، براکی‌تراپی نیز یک درمان موضعی است و تنها قسمت خاصی از بدن بیمار را درمان می‌کند.

پرتو درمانی داخلی با منبع مایع را درمان سیستمیک می‌نامند. سیستمیک به این معنی است که، عامل درمان‌کننده با کمک خون به بافت‌های سراسر بدن می‌رود، سلول‌های سرطانی را جستجو کرده و از بین می‌برد. بیمار پرتودرمانی سیستمیک را با بلعیدن، تزریق وریدی و تزریق از طریق سرم و مصرف دارویی آغاز می‌کند. در حالی که مایعات بدن بیمار مانند ادرار، عرق و بزاق، برای مدتی اثر تابندگی پرتوهای پرانرژی را حفظ می‌کنند.

خطرات و عوارض پرتو درمانی

عوارض جانبی پرتودرمانی به این بستگی دارد که کدام قسمت از بدن بیمار در معرض تشعشعات پرانرژی قرار دارد و چه مقدار از اشعه استفاده می‌شود. گاهی میزان پرتو درمانی به حدی است که شاید برای بیمار هیچ عارضه‌ای نداشته باشد اما، عموماً بیماران چندین عارضه را تجربه می‌کنند. البته ناگفته نماند که اکثر عوارض جانبی موقتی و قابل کنترل هستند. به نحوی که پس از پایان دوره درمان با گذر زمان و بهبود سلامت جسمی و روانی ناپدید می‌شوند. عوارض جانبی شایع پرتو درمانی در مناطق مختلف بدن عبارتند از:

• ریزش مو گاهی اوقات دائمی در محل درمان
• تحریک پوست در محل درمان
• خستگی
• خشکی دهان، غلیظ شدن بزاق، مشکل در بلع، گلودرد
• تغییر در حس چشایی، حالت تهوع
• زخم های دهان، پوسیدگی دندان
• مشکل در بلع، سرفه، تنگی نفس
• تهوع، اسهال و استفراغ
• تحریک مثانه، تکرر ادرار، اختلال عملکرد جنسی

برخی از عوارض جانبی ممکن است بعدها بروز کنند. به عنوان مثال در شرایط نادر، ممکن است سال‌ها بعد، سرطان جدیدی متفاوت از سرطانی که با پرتو درمانی درمان شده، به وجود آید. بیماران باید از پزشک خود در مورد عوارض جانبی بالقوه‌ای (چه کوتاه و چه بلند مدت) بپرسند که ممکن است پس از درمان رخ دهند.

بیشتر بخوانید:

• درمان سرطان خون، علت و نشانه آن
• سرطان گلو چیست و چه علائمی دارد؟
• سرطان چشم چیست؟ + علائم و روش‌های درمان سرطان چشم
• خشکی دهان نشانه چیست؟ + درمان خانگی خشکی دهان

نکات مهم آماده شدن برای پرتو درمانی

بیمار قبل از اینکه تحت پرتو درمانی خارجی قرار بگیرد، باید توسط گروه درمانگر و در فرآیندی برنامه‌ریزی شده راهنمایی شود. به این ترتیب گروه درمانگر اطمینان حاصل می‌کند که، پرتو به نقطه دقیق بدن می‌رسد. برنامه‌ریزی معمولاً شامل موارد زیر می‌شود.

شبیه‌سازی تشعشع

تیم پرتو درمانی در طول شبیه‌سازی با بیمار همکاری می‌کند تا موقعیت مناسبی را برای بیمار در طول درمان پیدا کند. بیمار باید در طول درمان بی‌حرکت دراز بکشد. بنابراین یافتن یک موقعیت راحت حیاتی است. بیمار برای انجام این کار، روی همان میزی دراز می‌کشد که در طول پرتودرمانی استفاده می‌شود.

بالشتک‌ها و ابزار دیگر برای قرار دادن بیمار در مسیر درست و کمک به او در ثابت ماندن استفاده می‌شوند. تیم پرتودرمانی ناحیه‌ای از بدن بیمار را مشخص می‌کند که باید پرتو دریافت کند. بیمار بسته به شرایط خود ممکن است علامت‌گذاری موقت را با یک نشانگر دریافت کند یا شاید خالکوبی‌های کوچک دائمی داشته باشد.

اسکن برنامه‌ریزی

تیم پرتو درمانی از بیمار می‌خواهد که برای تعیین ناحیه‌ای از بدن که باید تحت درمان قرار بگیرد، سی تی اسکن انجام دهد. پس از فرآیند برنامه‌ریزی، تیم پرتودرمانی بر اساس نوع و مرحله سرطان، سلامت عمومی و اهداف درمانی تصمیم می‌گیرد که، بیمار چه نوع پرتو و چه دوزی دریافت کند. دوز و تمرکز پرتوهای مورد استفاده در درمان به دقت برنامه‌ریزی شده‌اند تا تابش به سلول‌های سرطانی به حداکثر و آسیب به بافت‌های سالم اطراف به حداقل برسند.

بیشتر بخوانید:

• علت تکرر ادرار چیست؟ راه های درمان تکرر ادرار یا ادرار زیاد
• علائم سرطان ریه و درمان آن | کشنده ترین نوع سرطان
• علائم و روش های درمان سرطان کبد را بشناسید

جمع‌بندی

• پرتو درمانی یکی از کاربردی‌ترین روش‌های درمان سرطان است که از پرتوهایی با شدت بالای انرژی برای نابودی سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند.
• ریزش مو، تحریک پوست، مشکل در بلع، سرفه، تنگی نفس، استفراغ، اسهال، حالت تهوع و تکرر ادرار از عوارض جانبی پرتو درمانی هستند.
• پرتودرمانی داخلی و خارجی دو نوع اصلی پرتودرمانی به حساب می‌آیند که از طریق تزریق، بلعیدن و خوردن دارو یا استفاده از دستگاه خارج از بدن بیمار کار درمان را انجام می‌دهند.