اسپرم چیست؟ + تفاوت مایع منی و اسپرم

زمان مطالعه این مطلب: 5 دقیقه

آخرین باری که به سلامت اسپرم خود فکر کردید کی بوده است؟ برای بسیاری از مردم، پاسخ این سوال هرگز نیست و این کاملا طبیعی است. اما درک نحوه عملکرد اسپرم بسیار مهم است، به ویژه در هنگام تلاش برای باردار شدن، همچنین داشتن اسپرم سالم نشانگر مهمی از سلامت کلی بدن شما است. به زبان ساده اسپرم به یاخته‌های جنسی جانور نر گفته می‌شود که توسط غدد جنسی تولید می‌شوند.

اما اسپرم چیست؟ اسپرم چگونه تولید می‌شود؟ آیا اسپرم همان آب منی است؟ اسپرم سالم چگونه است؟ اگر اینها جزو سوالات شما نیز هست تا انتهای این مقاله از مجله سلامت کیوان با ما همراه باشید تا درباره اسپرم و مایع منی به طور کامل صحبت کنیم.

اسپرم چیست؟

پیش از آن که درباره اسپرم (Sperm) و تفسیر سلامت آن حرف بزنیم، باید اول مایع منی را به طور دقیقی بشناسیم. اینکه مایع منی چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟ اغلب موجودات زنده کره زمین دارای غدد جنسی هستند که باعث تقسیم آن‌ها به دو دسته نر و ماده می‌شوند. در ساده ترین عبارت، مایع منی که حاوی اسپرم است، سلول‌های جنسی مردانه هستند.

با شروع سنین نوجوانی و بلوغ در مردان، تولید اسپرم‌ها آغاز می‌شود، البته سن دقیق تولید اسپرم‌ در افراد می‌تواند متفاوت باشد اما به طور معمول تولید اسپرم، در حدود سنین 10 تا 12 سالگی در پسران آغاز می‌شود. بهتر است بدانید با پدید آمدن سن بلوغ، روزانه میلیون‌ها سلول اسپرم در بدن شما تولید می‌شوند که طول هر یک از آن‌ها حدود 0/05 میلی‌متر است.⁽¹⁾

اسپرم چگونه ساخته می‌شود؟

همانطور که قبلا به آن اشاره کردیم، تولید اسپرم و یا اسپرماتوژنز (Spermatogenesis) معمولاً در حدود 12 سالگی و با شروع نوجوانی و بلوغ، آغاز می‌شود. اسپرم با شکل گیری در بیضه و تکامل در فرایند اپیدیدیم، همراه مایع منی از بدن خارج می‌شود. به طور معمول در هر میلی‌لیتر از مایع منی، میلیون‌ها اسپرم وجود دارد. ۷۰ روز طول می‌کشد تا در بیضه‌ها اسپرم تولید شود.

بهتر است بدانید در هر ثانیه حدود 1500 اسپرم در بدن انسان بالغ تولید می‌شود. اسپرم بالغ در یک لوله به نام اپیدیدیم که در پشت بیضه‌های شما قرار می‌گرفته نگهداری می‌شود و سرانجام در طی انزال مرد، خودارضایی و یا رابطه جنسی از بدن خارج شده و یا دوباره بازجذب بدن می‌شوند.

هر یک از اسپرم‌های شما از طریق سلولی به نام اسپرماتوگونی در بیضه ساخته می‌شود. در طول این فرایند، سلول‌های اسپرماتوگونی برای تولید اسپرماتوسیت، تکثیر می‌شوند که بعد از مدتی در نهایت به اسپرماتید تبدیل می‌شوند. انجام این فرآیند ۶۰ روز طول می‌کشد و سپس ۱۰ تا ۱۴ روز زمان می‌برد تا قبل از اینکه اسپرم‌ها بتواند همراه با مایع منی از بدن خارج شوند، از مجرای هر بیضه و لوله بالغ‌کننده اسپرم آن یعنی اپیدیدیم عبور کند.

اندامک‌های اسپرم 

اسپرم را می‌توان به ۴ قسمت سر، قسمت بدنه، گردن و دم تقسیم بندی کرد که هر یک از آن‌ها ویژگی‌ها و عملکرد خاص خود را دارند.

• سر اسپرم: قسمت سر شامل هسته‌ای حاوی رشته‌های کروماتین است که توسط کیسه‌ای نازک و صاف به نام آکروزوم (Acrosome) احاطه شده که حاوی آنزیم‌هایی برای نفوذ به تخمک هستند.

• قسمت بدنه اسپرم: این قسمت دارای یک سانتریول حلقه‌ای است که مانعی بین قطعه میانی و قطعه اصلی بدنه اسپرم ایجاد می‌کند تا به عنوان یک ساختار تثبیت‌کننده برای حفظ ثبات دم عمل کند.

• گردن اسپرم: این قسمت شامل یک سانتریول معمولی و یک سانتریول غیرمعمول است. بخش میانی، یک مرکز فیلامانی همراه با تعداد فراوانی میتوکندری در اطراف آن است. میتوکندری‌ها انرژی لازم برای حرکت اسپرم و حیات آن را فراهم می‌کنند.

• دم اسپرم: دم اسپرم طولانی‌ترین بخش اسپرم است که آن را قادر به انجام حرکاتی موج مانند است برای جابجایی به سمت تخمک و لقاح می‌کند.

تفاوت مایع منی و اسپرم چیست؟

مایع منی بدن شما از ترشحات غدد مختلفی تشکیل شده است که تنها ۵ درصد از آن در بیضه‌ها تولید می‌شوند. هدف از ایجاد مایع منی فقط تولید مثل است، در واقع مایع منی بعنوان ابزاری برای رسیدن اسپرم به دستگاه تناسلی زنان است.

مایع منی، حامل اسپرم و سایر آنزیم‌هایی است که به اسپرم کمک می‌کند تا در طول فرایند لقاح زنده بمانند. اغلب افراد فکر می‌کنند مایع منی و اسپرم تفاوتی با یک دیگر ندارند اما این یک اشتباه رایج در میان افراد است. در واقع اسپرم بخشی از منی است اما منی بخشی از اسپرم نیست.

منی مایعی سفید یا طوسی رنگ است اما گاهی ممکن است زرد باشد. رنگ سفید مایع منی به دلیل ترشح غدد پروستات است که حاوی آنزیم‌ها، اسید سیتریک، لیپیدها و اسید فسفاتاز می‌باشد و ظاهر کدر آن به دلیل اسپرم‌های موجود در آن است که حدود 25 تا 30 درصد از مایع منی را شامل می‌شود.⁽¹⁾ همچنین حدود 65 تا 70 درصد از پایه مایع منی از فروکتوز تشکیل شده است.

صورتی یا قرمز شدن مایع منی دلیل بر وجود خون در آن است. با اینکه این تغیر رنگ مایع منی به ندرت نشانه یک مشکل جدی مانند کم آبی بدن است، اما ظاهر خونی مانند مایع منی می‌تواند بسیار خطرناک باشد و در صورت بروز این عارضه بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

آیا اسپرم موجودی زنده است؟

این که آیا اسپرم موجودی زنده است یا خیر، به تعریف شما از یک موجود زنده بستگی دارد. سلول‌های اسپرم دارای برخی ویژگی‌های موجودات زنده هستند، برای مثال آن‌ها همانند موجودات زنده از قندها برای تولید انرژی استفاده می‌کنند، بالغ می‌شوند، و خود به خود حرکت می‌کنند.

طول عمر اسپرم‌ها چقدر است؟

اسپرم‌ها طول عمر کوتاهی دارند. تولید و بلوغ اسپرم در بیضه تقریباً از 70 تا 90 روز طول می‌کشد و در صورت انزال در دستگاه تناسلی زنان می‌توانند تا حدود 5 روز زنده بمانند. اما اسپرم‌ها در خارج از بدن انسان از چند ثانیه تا چند ساعت بسته به سطح و دما و رطوبت محیط زنده می‌مانند. همچنین اگر اسپرم‌های شما انزال نشوند، در نهایت بعد از گذشت مدتی تجزیه و توسط بدن دوباره جذب می‌شوند و یا ممکن است هنگام خواب از بدن شما خارج شوند (احتلام).

منظور از سلامت اسپرم چیست؟

کیفیت و یا سلامت اسپرم از طریق سه پارامتر اصلی تحرک، مورفولوژی و سلامت ژنتیکی اسپرم ارزیابی می‌شود. علاوه بر کیفیت اسپرم، تعداد یا غلظت اسپرم‌ها برای داشتن یک باروری موفق، بسیار مهم هستند، زیرا بسیاری از اسپرم‌ها در طول سفر خود از طریق دستگاه تناسلی زنانه و کانال واژن از بین می‌روند. همچنین برخی عوامل وجود دارند که بر سلامت و کیفیت اسپرم‌ها و بر باروری مردان تاثیر میگذارند. عوامل محیطی که بر کیفیت اسپرم‌ مردان تاثیر میگذارند عبارتند از:

• آلاینده‌های محیطی سمی (آلودگی هوا)
• ابتلا به بیماری‌های مقاربتی
• امواج پارازیت
• تجزیه‌کنندگان درون‌ریز (مواد شیمیایی هستند که بخاطر توانایی‌شان برای تاثیرگذاری بر سیستم درون‌ریز بدن موجب مشکلات سلامتی و جنسی می‌شوند.)
• اعتیاد به مصرف الکل
• اعتیاد به مصرف دخانیات و سیگار
• کمبود مواد مغذی بدن از جمله زینک
• مصرف برخی داروها از جمله استیروئیدهای آنابولیک
• تششعات یونیزان

انواع ناهنجاری های اسپرم

به هرگونه اختلال در ساختار اسپرم ناهنجاری اسپرمی گفته می‌شود که در اکثر موارد باعث ناباروری می‌شود. در صورتی که متوجه تغییر و ناهنجاری در اسپرم خود شدید حتما به پزشک متخصص مراجعه نمائید. انواع ناهنجاری‌های اسپرم مرد عبارتند از:

• آدنوزواسپرمیا: بروز این ناهنجاری منجر به کمبود قدرت تحرک اسپرم می‌شود که به آن تنبلی اسپرم نیز گفته می‌شود.

• الیگواسپرمیا: ناهنجاری الیگواسپرمیا یکی از علل شایع ناباروری در مردان است. الیگواسپرمیا نوعی اختلال است که در آن فرد با کمبود اسپرم در مایع منی مواجه می‌شود.

• آزواسپرمیا: این ناهنجاری باعث می‌شود تا در مایع منی هیچگونه اسپرمی وجود نداشته باشد.

کلام آخر

در این نوشته سعی کردیم درباره اسپرم، فرایند تولید اسپرم، و عواملی که بر سلامت اسپرم تاثیر می‌گذارند و همچنین مواردی که برای بررسی آنها باید به پزشک مراجعه شود صحبت کنیم. بدیهی است که اکثر آقایان ممکن است با تغییرات و مشکلات مختلفی در چرخه تولید اسپرم خود مواجه شوند. اما به خاطر داشته باشید که اقدام به موقع، و مشورت با پزشک متخصص برای رفع هر مشکلی می‌تواند از بروز مشکلات حاد جلوگیری کرده و سلامت شما را حفظ کند.