درد دست راست

درد دست راست هشدار از چه می دهد؟ (علائم، علل، تشخیص، درمان)

فهرست محتوا

از دیرباز یکی از رایج ترین مشکلات سیستم عضلانی درد دست راست است. طبق آمار موجود حدودا 10 الی 20 درصد از بزرگسالان برای یک بار هم که شده این درد را تجربه کرده اند. فیزیوتراپیست، مارسل پینیرو در رابطه با این می گوید: درد دست راست می تواند ناشی از آسیب، وضعیت نامناسب فشار مکرر یا خوابیدن اشتباه باشد. با استراحت کافی، تغییر موقعیت، درد اغلب خود به خود و بدون هیچ مداخله ای رفع خواهد شد.

حتی با بررسی های انجام شده متوجه شده اند که بیش تر از 30 درصد کارمندان اداری، گرفتار این درد بوده و اگر درمانی صورت نگیرد، مشکلات زیادی به وجود خواهد آمد. قصد داریم در این مقاله از آزمایشگاه ویروس شناسی کیوان، به بررسی روش های درمانی و اطلاعات مربوط به درد دست راست بپردازیم، اگر از این درد رنج می برید خواندن این مقاله می تواند به شما کمک کند.

فیزیوتراپی تخصصی در منزل – بدون نیاز به مراجعه!

خدمات فیزیوتراپی حرفه‌ای در منزل شما، با تجهیزات کامل و متخصصین مجرب. همین حالا وقت بگیرید!

درد دست راست چه احساسی دارد؟

زمانی که ما با درد دست راست درگیر می شویم، ممکن است انواعی از درد های آزاردهنده و ناخوش آیندی را احساس کنیم. گاهی اوقات درد های ایجاد شده مانند درد استخوان دست، بسیار شدید بوده و نگران کننده می شوند. این نوع درد معمولا به شکل های مختلفی ظاهر می شود مثلا با تیر کشیدن ناگهانی خود را نشان داده یا به صورت سوزش شروع می شود و بعد از مدتی این علائم شدید تر و بیش تر خواهند شد.  

علت درد دست راست چیست؟

درد دست سمت راست می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد که از مسائل ساده و موقتی مانند کشیدگی عضلات گرفته تا مشکلات جدی‌تر مانند آسیب‌های عصبی یا اختلالات مفصلی را شامل می‌شود. مهم‌ترین عوامل و بیماری‌های مرتبط با درد دست راست، عبارتند از:

  • آسیب‌های فیزیکی و ضربه‌های وارد شده به دست راست
  • مشکلات عصبی مانند فشرده شدن عصب مچ یا آرنج
  • بیماری‌های مفصلی مانند آرتروز در دست راست
  • اختلالات گردش خون و تأثیر آن بر دست راست
  • تاثیر بیماری‌های داخلی مانند دیابت و مشکل در اعصاب دست راست
  • فشار و تنش‌های عضلانی در نتیجه فعالیت‌های روزمره
  • درد ارجاعی از نواحی دیگر بدن مانند شانه یا گردن
  • عفونت‌ها و التهاب‌های موضعی در دست راست

شناسایی دقیق علت درد، نیازمند بررسی علائم همراه، تاریخچه پزشکی و گاه انجام آزمایش‌های تکمیلی است تا درمان مناسب و مؤثری انتخاب شود که مهمترین آنها عبارتند از:

آسیب‌های فیزیکی و ضربه‌های وارد شده به دست راست

اگر به دست شما بر اثر حوادث ناگهانی ضربه ای وارد شود، ممکن است شکستگی یا لهشدگی در آن محل ایجاد شود. مواردی چون، ضربات مستقیم، افتادن از ارتفاع و حتی پیچ خوردگی باعث کشیدگی یا رگ به رگ شدن دست شما خواهند شد. این نوع آسیب ها، منجر به درد ناگهانی در دست شده و باعث می شوند به صورت محدودی از دست خود استفاده کنید.

مشکلات عصبی مانند فشرده شدن عصب مچ یا آرنج

یکی دیگر از دلایلی که موجب درد دست راست می شود، مشکلات عصبی هستند. این علت مانند کمر درد عصبی، از شایع ترین موارد به شمار می رود که علائمی چون گزگز، مور مور شدن و ضعف در انگشتان در شما ایجاد می کند.

علت درد دست راست
درد عصبی دست راست معمولاً به دلیل آسیب یا فشار روی اعصاب دست است.

بیماری‌های مفصلی مانند آرتروز در دست راست

از رایج ترین بیماری های مفصلی که دست را درگیر می کند، آرتروز است. این نوع بیماری مفصلی، غضروف ها را تحلیل کرده و باعث درد زیادی در مفصل ها می شود. اگر این مشکل را داشته باشید در قسمت هایی چون مچ و انگشت ها خشکی احساس خواهید کرد.

اختلالات گردش خون و تأثیر آن بر دست راست

نحوه جریان خون نقش بسزایی در عملکرد بدن ایفا کرده و تمامی اعضا را تحت تاثیر خود قرار  می دهد. اگر گردش خون بسیار ضعیف باشد، علائمی چون درد، سردی، تغییر رنگ ظاهر خواهند شد. زمانی این علائم رخ می دهند که فرد بیماری قلبی داشته یا فشاری بر رگ وارد شده باشد.

تأثیر بیماری‌های داخلی مانند دیابت و مشکلات عصبی

افراد مبتلا به دیابت، به‌ویژه اگر کنترل قند خون مناسبی نداشته باشند، ممکن است دچار آسیب به اعصاب محیطی شوند که این حالت با عنوان «نوروپاتی دیابتی» شناخته می‌شود. این اختلال می‌تواند باعث بروز علائمی مانند بی‌حسی، گزگز، احساس سوزش یا درد تیرکشنده در دست راست شود. در برخی موارد حتی لمس ساده پوست باعث احساس درد می‌شود.

فشار و تنش‌های عضلانی ناشی از فعالیت‌های روزمره

حرکات تکراری یا استفاده بیش‌ازحد از دست راست، مانند تایپ کردن طولانی‌مدت، بازی‌های ویدیویی، کار با موس کامپیوتر یا حمل اجسام سنگین، ممکن است موجب کشیدگی یا التهاب عضلات و تاندون‌های دست شود. این وضعیت می‌تواند منجر به گرفتگی، سفتی و در نهایت درد استخوان در ناحیه ساعد، مچ یا شانه راست گردد. اگر استراحت کافی نباشد، درد تشدید می‌شود.

درد ارجاعی از نواحی دیگر بدن مانند شانه یا گردن

گاهی درد دست راست ناشی از آسیب یا التهاب در بخش‌های دیگر بدن مانند شانه، آرتروز گردن یا ستون فقرات است. برای مثال، بیرون‌زدگی دیسک گردن می‌تواند با فشار بر ریشه‌های عصبی منجر به درد تیرکشنده‌ای شود که از گردن شروع شده و به شانه و دست راست می‌رسد. در این حالت ممکن است فرد علائمی مانند گزگز، ضعف عضلانی یا محدودیت حرکتی نیز تجربه کند.

عفونت‌ها و التهاب‌های موضعی در دست راست

عفونت‌های باکتریایی مانند سلولیت یا التهاب کیسه‌های مفصلی (بورسیت) می‌توانند موجب درد، تورم، قرمزی و افزایش گرمای موضعی در ناحیه دست شوند. در برخی موارد، تب و ضعف عمومی نیز همراه درد ظاهر می‌شود. اگر به‌موقع درمان نشوند، ممکن است عوارضی جدی مانند درد دست چپ به‌دنبال داشته باشند.

اگر درد دست راست شما ادامه‌دار، شدید یا همراه با علائم دیگر مانند بی‌حسی یا تب باشد، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و درمان مناسب ضروری است.

علت درد دست راست بازو چیست؟

درد دست راست به‌ویژه در ناحیه بازو، می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد؛ از مشکلات ساده عضلانی گرفته تا بیماری‌های جدی‌تر مانند اختلالات عصبی یا مشکلات قلبی؛ بررسی دقیق علت درد بازوی راست، برای پیشگیری از مشکلات جدی‌تر و انتخاب درمان مناسب اهمیت زیادی دارد.

  • آسیب‌های عضلانی وکشیدگی تاندون‌های بازو
  • التهاب و فشار برعصب‌ها (مانند سندرم تونل کارپال یا درگیری عصب رادیال)
  • آرتروز و تأثیر آنبر مفاصل شانه و آرنج
  • مشکلات گردش خون و لخته‌های خونی در بازوی راست
  • تأثیر دیسک گردن بردرد بازوی راست
  • تأثیر حرکات تکراری و فعالیت‌های فیزیکی سنگین
  • بیماری‌های التهابی مانند تاندونیت و بورسیت بازو

موارد فوقی، علت های مختلفی هستند که باعث می شوند شما در نواحی چون بازوی دست راست خود درد را احساس کنید.

آسیب‌های عضلانی وکشیدگی تاندون‌های بازو

با انجام فعالیت های ناگهانی توسط بازو، کشیدگی یا پارگی ممکن است در این ناحیه رخ دهد. کشیدگی یا پارگی باعث می شود در استفاده از بازو محدودیت داشته و نتوانید به خوبی لمش کنید.

التهاب و فشار برعصب‌ها (مانند سندرم تونل کارپال یا درگیری عصب رادیال)

بر اثر فشار وارد شده به محیط عصبی همچون عصب رادیال، شما با درد تیر کشنده و حتی بی حسی مواجه خواهید شد. این آسیب باعث می شود شما از نواحی چون گردن یا آرنج تا پایین بازو درد زیادی را احساس کنید.

آرتروز و تأثیر آن بر مفاصل شانه و آرنج

آرتروز یا ساییدگی مفاصل یکی از دلایل شایع درد بازوی راست به‌ویژه در سنین بالاتر است. در این حالت، مفصل شانه یا آرنج دچار تحلیل غضروف می‌شود و استخوان‌ها به‌طور مستقیم روی هم حرکت می‌کنند. این امر باعث درد مداوم، تورم، کاهش دامنه حرکتی و گاهی صدای “تق‌تق” در مفصل می‌شود.

مشکلات گردش خون و لخته‌های خونی در بازوی راست

وجود لخته خون یا اختلال در جریان خون می‌تواند خطرناک باشد و با علائمی مانند درد ناگهانی، تورم، احساس گرمی یا تغییر رنگ پوست بازو همراه شود. این وضعیت ممکن است به دلیل ترومبوز وریدی عمقی (DVT) رخ دهد و اگر درمان نشود، می‌تواند باعث عوارض جدی مانند آمبولی ریه شود. درد در این حالت معمولاً به‌صورت تیر کشنده یا فشاری در کل بازو حس می‌شود.

تأثیر دیسک گردن بر درد بازوی راست

دیسک‌های بین مهره‌ای گردن زمانی که دچار بیرون‌زدگی یا فتق شوند، ممکن است به ریشه‌های عصبی فشار وارد کنند. این فشار اغلب باعث درد تیرکشنده‌ای می‌شود که از گردن شروع شده و به سمت شانه، بازو و حتی انگشتان دست گسترش می‌یابد. این نوع درد معمولاً با بی‌حسی، گزگز یا کاهش قدرت عضلانی در بازو نیز همراه است.

تأثیر حرکات تکراری و فعالیت‌های فیزیکی سنگین

انجام کار های سنگین در منزل یا محل کار خود و تکرار کردن آن باعث صدمه دید بازوی شما خواهد شد. با این که این درد با استراحت کم تر می شود ولی با این حال از انجام همچین کار هایی پرهیز کنید.

بیماری‌های التهابی مانند تاندونیت و بورسیت بازو

از علت های شایعی که سبب می شوند تا دردی در بازو ایجاد شود، بیماری های التهابی همچون تاندونیت و بورسیت بازو است. همچین بیماری زمانی اتفاق می افتد که شما از بازو خود به طور مداوم و بیش از حد کار کشیده باشید. گاهی این درد به دلیل فعالیت‌های روزمره، مانند بلند کردن اجسام سنگین یا کار طولانی با رایانه ایجاد می‌شود، و در موارد دیگر ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌هایی مانند دیابت، آرتروز یا حتی گرفتگی عروق قلبی باشد. از آنجایی که بازوی راست در بسیاری از فعالیت‌های روزانه نقش فعال دارد، فشار مداوم یا حرکات تکراری نیز می‌توانند به بروز درد در این ناحیه منجر شوند.

شایع ترین علت درد دست راست و انگشتان

درد در دست راست و انگشتان می‌تواند ناشی از مشکلات مختلفی باشد؛ از فشارهای عصبی و التهابات مفصلی گرفته تا آسیب‌های فیزیکی یا بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و سندرم تونل کارپ؛ این نوع درد ممکن است به‌صورت تیر کشیدن، سوزش، بی‌حسی یا احساس گزگز در انگشتان ظاهر شود و گاهی تا بازو یا شانه نیز گسترش یابد. برخی از مهمترین علل درد دست راست همراه با درد در انگشتان، عبارتند از:

  • نوروپاتی محیطی و آسیب‌های عصبی دست و انگشتان
  • فشارهای مکانیکی و حرکات تکراری دست و انگشتان
  • دیسک گردن و تأثیر آن بر درد دست راست و انگشتان
  • بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید و تأثیر آن بر انگشتان
  • شکستگی‌ها، دررفتگی‌هاو آسیب‌های تروماتیک در دست و انگشتان
  • فشارهای روانی و استرس
  • نقص‌های متابولیک مانند کمبود ویتامین B12 و تأثیر آن بر عصبی بودن انگشتان

در رابطه با درد دست راست و انگشتان دلایل زیادی وجود دارد که مهم ترین آن ها را در موارد زیر بیان کرده و بررسی خواهیم کرد.

نوروپاتی محیطی و آسیب‌های عصبی دست و انگشتان

یکی از مهم ترین دلایلی که موجب درد در انگشتان می شود، نوروپاتی محیطی است که اشاره ای به آسیب اعصاب محیطی می کند. در این مورد شما بی حسی، سوزش در انگشتان و سوزن سوزن را احساس خواهید کرد. همچین علائمی از وجود بیماری چون دیابت، عفونت و … خبر می دهد.

بیشتر بخوانید: تعریف درد چیست؟ (انواع درد + نکات کلیدی)

فشارهای مکانیکی و حرکات تکراری دست و انگشتان

اگر در طول روز با موس یا تایپ کردن سروکار دارید، ممکن است بر تاندون ها و اعصاب فشار زیادی وارد شود. این علائم، باعث می شود شما احساس خستگی و درد تدریجی را تجربه کنید.

دیسک گردن و تأثیر آن بر درد دست راست و انگشتان

ساییدگی در دیسک گردن علاوه بر بازو می تواند انگشتان شما را نیز درگیر کند. هنگامی درد در این مورد افزایش می یابد که شما حرکات گردنی را انجام دهید.

ارتباط دیسک گردن و درد دست راست
درد دست راست و دیسک گردن با هم در ارتباط بوده و با حالت گزگز خود را نشان می دهد.

بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید و تأثیر آن بر انگشتان

از بیماری های خود ایمنی که در ایجاد درد در انگشتان نقش مستقیمی را ایفا می کند، می توان به بیماری آرتریت روماتوئید اشاره کرد. تورم، درد، خشکی مفصل ها علائم این بیماری است که گاهی موجب تغییر در شکل و ظاهر انگشتان می شود.

شکستگی‌ها، دررفتگی‌ها و آسیب‌های تروماتیک در دست و انگشتان

با افتادن از ارتفاع بلند یا برخورد با ضربه محکم، ممکن است دچار شکستگی یا دررفتگی شوید. درد، محدودیت و ناتوانی در حرکت از نشانه های معروف این مدل صدمات هستند.

فشارهای روانی و استرس

با بالا رفتن استرس و اضطراب، اعصاب نیز مختل شده و حسایت عصبی افزایش پیدا می کند. همچین موردی باعث بروز علائمی چون سردی، بی حسی در انگشتان می شود.

نقص‌های متابولیک مانند کمبود ویتامین B12 و تأثیر آن بر عصبی بودن انگشتان

ویتامین ها در کاهش درد و نبود آن نقش مهمی دارند، برای مثال در نبود ویتامین B12، شما درد، سوزن‌سوزن شدن را احساس خواهید کرد. کاین ویتامین نقش اساسی در تولید میلین (پوشش محافظ اعصاب) دارد، و زمانی که بدن با کمبود آن مواجه می‌شود، علائمی همچون گزگز، بی‌حسی و درد در انگشتان و دست راست بروز می‌کند.

علت درد دست راست و زیر بغل؛ دلایل جدی

درد در ناحیه دست راست و زیر بغل می‌تواند نشان‌دهنده‌ی مشکلات مختلفی باشد؛ از کشیدگی عضلات گرفته تا اختلالات عصبی یا حتی مسائل قلبی. این درد ممکن است به‌صورت ناگهانی ظاهر شده یا به‌مرور زمان تشدید شود و گاهی همراه با علائمی مانند بی‌حسی، سوزش یا تورم در این نواحی باشد. برخی از رایج ترین علل درد در دست راست که به زیر بغل کشیده می شوند، عبارتند از:

  • التهاب غدد لنفاوی زیر بغل و ارتباط آن با درد دست راست
  • مشکلات عصبی و فشار بر اعصاب شانه و زیر بغل
  • بیماری‌های قلبی و درد ارجاعی در دست راست و زیر بغل
  • دررفتگی یا التهاب مفصل شانه و تأثیر آن بر زیر بغل
  • فشردگی عروق خونی و مشکلات گردش خون در ناحیه دست و زیر بغل
  • بیماری‌های التهابی مانند فیبرومیالژیا و تأثیر آن بر درد این نواحی
  • تأثیر دیسک گردن و مشکلات ستون فقرات بر درد دست و زیر بغل
  • عفونت‌های پوستی و بافتی در ناحیه زیر بغل و دست راست
  • تاثیر استرس و اضطراب بر درد ناحیه دست و زیر بغل

بعضی مواقع درد علاوه این که دست را گرفتار خود می کند، قادر است به ناحیه دیگری چون زیر بغل منتقل شود. تمامی موارد گفته شده را ارزیابی خواهیم کرد تا کامل از علت درد زیر بغل مطلع شوید.

التهاب غدد لنفاوی زیر بغل و ارتباط آن با درد دست راست

زیر بغل دارای یک غدد لنفاوی است که بسیار حساس بوده و عملکرد مهمی دارد. اگر عفونتی در این ناحیه وجود داشته باشد، درد موجود در زیر بغل، دست را درگیر خواهد کرد.

مشکلات عصبی و فشار بر اعصاب شانه و زیر بغل

عصب هایی که از شانه عبور می کنند، گاهی فشاری به آن ها تحمیل می شود که منجر به بروز علائمی چون بی حسی، درد تیرکشنده و … مانند درد و علائم سیاتیک می شود.

بیماری‌های قلبی و درد ارجاعی در دست راست و زیر بغل

مواقعی که دردی در دست یا زیر بغل شکل می گیرد، امکان دارد مربوط به قلب شما باشد. این مشکل بیش تر در زنان مشاهده شده است که در اسرع وقت باید نزد یک متخصص ماهر بروند.

دررفتگی یا التهاب مفصل شانه و تأثیر آن بر زیر بغل

وجود التهاب در مفصل شانه یا دررفتگی، دردی را در نواحی چون زیر بغل و قسمت بالایی ایجاد می کند. امکان دارد این درد را در کنار گرفتگی عضلات احساس نمایید.

فشردگی عروق خونی و مشکلات گردش خون در ناحیه دست و زیر بغل

فشرده شدن رگ های خونی یا مسدود شدن آن ها در زیر بغل باعث می شود تا گردش خون مختل شده و تورمی را در دست خود مشاهده کنید.

بیماری‌های التهابی مانند فیبرومیالژیا و تأثیر آن بر درد این نواحی

بیماری های مزمنی چون فیبرومیالژیا که درد های گسترده عضلانی را با خود به همراه دارند، امکان دارد در حساس ترین نواحی مانند زیربغل ایجاد شده و دست را درگیر کند.

تأثیر دیسک گردن و مشکلات ستون فقرات بر درد دست و زیر بغل

اگر در دیسک گردن، بیرون زدگی وجود داشته باشد، دردی در زیر بغل و دستتان شکل خواهد گرفت، چرا که این بیرون زدگی بر اعصاب تاثیر می گذارد.

عفونت‌های پوستی و بافتی در ناحیه زیر بغل و دست راست

برخی از عفونت های پوستی می توانند زیر بغل و دست را درگیر کرده و سبب شوند درد و التهابی در این نواحی ایجاد شود. بیش تر اوقات این عفونت ها همراه با قرمزی، گرمای موضعی ظاهر می شوند که بهتر است به متخصص مراجعه نمایید.

تاثیر استرس و اضطراب بر درد ناحیه دست و زیر بغل

استرس پرتکرار و فشار های مزمن می توانند باعث افزایش تنش عضلات شده و منجر به درد هایی در نواحی چون زیر بغل شوند. با هر بار که اضطراب داشته باشید این نوع درد ها در ناحیه زیر بغل و دست شدید خواهد شد. در صورتی که درد دست راست و زیر بغل به‌طور مداوم ادامه دارد، شدت می‌گیرد یا با علائمی چون تنگی نفس، تعریق زیاد یا درد قفسه سینه همراه است، بهتر است فوراً به پزشک مراجعه کنید.

درمان این دردها بسته به علت زمینه‌ای متفاوت خواهد بود و می‌تواند شامل فیزیوتراپی در منزل، دارودرمانی، اصلاح سبک زندگی یا در موارد جدی‌تر، مداخله پزشکی تخصصی باشد. تشخیص زودهنگام، کلید پیشگیری از بروز مشکلات جدی‌تر است.

درد دست راست و قلب چه ارتباطی دارند؟

درد در دست راست می‌تواند گاهی نشانه‌ای از مشکلات قلبی باشد. یکی از علائم رایج حمله قلبی، درد یا فشار در ناحیه قفسه سینه است که ممکن است به دست‌ها، به ویژه دست چپ، و حتی دست راست، شانه یا فک منتقل شود. برخی از بیماری هایی قلبی که ممکن است با درد در دست راست همراه باشند، عبارتند از:

  • بیماری عروق کرونری (CAD)
  • آنژین صدری
  • حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد)
  • التهاب پرده قلب (پریکاردیت)
  • مشکلات دریچه‌ای قلب
  • فشارخون بالا
  • مشکلات عروقی مانند آمبولی ریه
  • مشکلات عصبی مرتبط با قلب

در برخی مواقع، دردی که در دست راست احساس می شود، نشاندهنده مشکلات قلبی است. در رابطه با این موضوع، به موارد مهم در فوق اشاره کرده ایم و هر کدام را جداگانه بررسی خواهیم کرد.

بیماری عروق کرونری (CAD)

این بیماری زمانی اتفاق می افتد که رگ های کرونری قلب، به خاطر رسوب چربی تنگ شده باشند. در این حالت گردش خون کم تر شده و شما درد را در قفسه سینه خود احساس می کنید که به دست یا بازو منتقل می شود.

آنژین صدری؛ از علل درد دست سمت راست

اگر گردش خون به عضله قلب به صورت موقتی کاهش پیدا کند، درد به نام آنین در شما ایجاد خواهد شد. این درد دست و بازو را درگیر کرده و گسترش می یابد.

حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد)

زمانب فرد دچار حمله قلبی می شود که یکی از رگ های قلبی اش مسدود شده باشد. انسداد در عروق قلبی به باعضلانی آسیب زده و گاهی اوقات موجب مرگ آن می شود. از نشانه های درد می توان به درد در سینه که دست راست یا چپ را درگیر کرده اشاره نمود.

التهاب پرده قلب (پریکاردیت)

یکی از مواردی که منجر به درد در دست راست یا شانه راست می شود ولی ریشه آن مشکل قلبی بوده، التهاب پرده قلب است. اگر همچین التهابی وجود داشته باشد، درد شما هنگام دراز کشیدن شدید خواهد شد.

مشکلات دریچه‌ای قلب

گاهی اختلال در گردش خون به مشکلات دریچه قلب مربوط می شود. در صورتی که علائمی چون تنگی نفس و درد دست راست را احساس کردید، حتما این مورد را جدی گرفته و به کلینیک معتبرر مراجعه کنید.

فشار خون بالا و درد دست راست

افزایش فشار خون به‌طور مزمن می‌تواند به قلب آسیب جدی وارد کند. این آسیب در برخی موارد به‌صورت دردهایی در نواحی شانه و دست، به‌ویژه دست راست، بروز پیدا می‌کند که ممکن است با مشکلات قلبی اشتباه گرفته شود.

مشکلات عروقی مانند آمبولی ریه

بر اساس نظر متخصصان، اختلالات عروقی مانند آمبولی ریه از دلایل شایع درد در ناحیه قفسه سینه هستند. در این حالت، وجود لخته خون مسیر شریانی در ریه را مسدود می‌کند و منجر به درد شدید، تنگی نفس و در مواردی درد در بازو یا شانه می‌شود.

مشکلات عصبی مرتبط با قلب

برخی از مشکلات عصبی که ارتباط غیرمستقیم با عملکرد قلب دارند نیز می‌توانند درد را در مسیرهای عصبی منتشر کنند. این دردها گاهی گمراه‌کننده بوده و ممکن است تصور شود که منشاء آن‌ها از قلب یا دست است. در چنین مواردی، دقت در تشخیص و پیگیری علائم با پزشک اهمیت ویژه‌ای دارد.

در نهایت، ارتباط بین درد دست راست و قلب را نباید نادیده گرفت، به‌ویژه زمانی که این درد همراه با علائم دیگری مانند تنگی نفس، تعریق سرد، یا احساس سنگینی در قفسه سینه باشد. گرچه همه دردهای دست راست ناشی از مشکلات قلبی نیستند، اما در موارد خاص می‌توانند نشانه‌ای هشداردهنده از یک مشکل جدی‌تر مانند حمله قلبی باشند.

نشانه ها و علائم درد دست راست چیست؟

درد دست راست می‌تواند ناشی از دلایل مختلفی باشد و علائم آن بسته به علت زمینه‌ای می‌تواند متفاوت باشد. برخی از نشانه‌های رایج درد دست راست شامل سوزن‌سوزن شدن، بی‌حسی، ضعف، و درد مداوم یا شدید است. این علائم ممکن است به طور ناگهانی بروز پیدا کنند یا به مرور زمان افزایش یابند.

برخی از مهمترین علائم درد در سمت راست، عبارتند از:

  • احساس درد تیر کشنده یا فشار در دست راست
  • بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن انگشتان دست راست
  • ضعف و کاهش قدرت در دست راست
  • درد یا گرفتگی در ناحیه مچ دست و آرنج
  • تورم و التهاب در دست راست
  • محدودیت حرکت دست راست و مشکل در خم کردن یا باز کردن انگشتان
  • احساس سوزش یا گرمای غیرطبیعی دردست راست
  • درد شبانه و درد در هنگام استراحت
  • تغییرات رنگ پوست در دست راست یا انگشتان

علل های بسیاری وجود دارند که درد را در ما ایجاد می کنند که تشخیص آن ها می تواند نقش موثری در درمان داشته باشد. برای پیشگیری و درمان حتما به نشانه ها و علائم توجه کنید تا آسیبی که بر شما وارد شده شدید تر نشده یا هرگز دچار آسیب نشوید.

احساس درد تیر کشنده یا فشار در دست راست

زمانی درد تیر کشنده را تجربه می کنید که شما با مشکلات عصبی مواجه شده باشید. در حالت عادی، این درد از نواحی چون شانه یا گردن آغاز شده و تا نوک انگشتانتان ادامه خواهد داشت.

بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن انگشتان دست راست

اگر در دست خود بی حسی یا سوزن سوزن شدن را احساس کردید، امکان دارد جریان خون شما مختل شده یا آسیب عصبی داشته باشید. این نشانه گاهی دائمی و گاهی موقت است و امکان دارد بیش تر این مورد را در انگشتان خود احساس نمایید.

ضعف و کاهش قدرت در دست راست

یکی دیگر از نشانه های درد در دست راست این است که با قدرت نمی توان چیزی را در دست بگیرید یا نگهدارید. حتی گاهی در انجام کار های روزمره خود با مشکل مواجه خواهید شد. اگر این مشکل تدریجی دارید، به احتمال زیاد درگیر آرتروز شده اید که بهتر است با یک متخصص مشورت کنید.

درد یا گرفتگی در ناحیه مچ دست و آرنج

اگر در نواحی چون مچ یا آرنج احساس درد داشته باشید، امکان دارد صدمه ای به این نواحی وارد شده یا به طور مکرر این این نواحی استفاده کرده باشید. در ضمن، از وارد شدن فشار طولانی به این نواحی اجتناب کنید، چرا که سبب گرفتگی می شود.

تورم و التهاب در دست راست

دست شما بر اثر برخورد با جسمی یا ضربه ممکن است دچار تورم شود، حتی گاهی این تورم خبر از وجود عفونت به شما می دهد. در صورتی که تورم ایجاد شده قرمزی نیز داشته باشد، هر چه زود تر به مراکز درمانی مراجعه کنید.

محدودیت حرکت دست راست و مشکل در خم کردن یا باز کردن انگشتان

با وجود دردی در دست راست، دیگر به راحتی نمی توان دست خود را حرکت داد یا به سادگی انگشتان را خم کرد. در این صورت باید مواردی چون التهاب مفصلی، دیابت و سایر موارد مربوطه را بررسی کرد.

احساس سوزش یا گرمای غیرطبیعی دردست راست

برخی از مشکلاتی چون تحریک شدن عصب یا سایر مشکلات مربوط به پوست باعث سوزش یا گرمای غیر طبیعی می شوند. حتی در بعضی از مواقع این نوع نشانه همراه با قرمزی در افراد ظاهر می شوند.

درد شبانه و درد در هنگام استراحت

از نشانه های دیگر درد در دست راست می توان به درد شبانه و درد در هنگام استراحت، اشاره کرد. در صورتی که اختلالات عصبی رخ بدهد، شما موقع خوابیدن با درد شدیدی مواجه خواهید شد.

تغییرات رنگ پوست در دست راست یا انگشتان

یکی از نشانه هایی که پس از احساس درد دست راست ظاهر می شود، تغییر در رنگ پوست است. زمان که گردش خون مختل شده یا لخته خونی وجود داشته باشد، این مشکل برای فرد به وجود خواهد آمد. در صورتی که درد دست راست همراه با علائمی مانند تنگی نفس، درد قفسه سینه یا تعریق سرد باشد، می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات قلبی، مانند حمله قلبی، باشد که نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد. برای تشخیص دقیق علت درد دست راست، مشاوره پزشکی ضروری است تا بتوان درمان مناسب را آغاز کرد.

راه های تشخیص دست درد راست چگونه است؟

تشخیص درد دست راست نیازمند بررسی دقیق توسط پزشک است که معمولاً با ارزیابی تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی شروع می‌شود. پزشک ممکن است از شما بخواهد تا علائم درد، مدت زمان بروز آن، و فعالیت‌هایی که درد را تشدید می‌کنند، شرح دهید. برخی از راهکارهای تشخیص برای علت درد دست، عبارتند از:

  • معاینه بالینی و ارزیابی فیزیکی توسط پزشک
  • بررسی سابقه پزشکی و عوامل خطر مرتبط با درد دست راست
  • آزمایش‌های تصویربرداری رادیوگرافی، سونوگرافی،  MRI و سی‌تی‌اسکن
  • آزمایش خون برای تشخیص التهاب، عفونت یا بیماری‌های خودایمنی
  • بررسی گردش خون و ارزیابی مشکلات عروقی دست راست
  • تست‌های عملکردی برای ارزیابی دامنه حرکتی و قدرت عضلات دست راست

با تشخیص دقیق و صحیح، سریعا می توان برای درمان به سراغ راهکار های پزشکی رفت. برای تشخیص باید راه های مختلف پزشکی که بر آن ها تاکید شده است، انجام داد که در مطالب بعدی به بررسی هر کدام خواهیم پرداخت.

معاینه بالینی و ارزیابی فیزیکی توسط پزشک

اولین کاری که در تشخیص دست درد راست انجام داد، معاینه بالینی و فیزیکی است. پزشک معالج، تمامی حالت ها را بررسی کرده و پس از انجام تست های مهم مربوطه، ریشه درد را تشخیص داده و با شما درمیان خواهد گذاشت.

بررسی سابقه پزشکی و عوامل خطر مرتبط با درد دست راست

در مسائل پزشکی، بررسی سابقه پزشکی از موارد بسیار مهمی است که از ایجاد بیماری های مختلف جلوگیری خواهد کرد. اگر پزشک مهارت و حرفه لازم را داشته باشد، بیماری های خطرناکی چون دیابت، مشکلات عصبی و … دیگر شما را تهدید نخواهد کرد.

آزمایش‌های تصویربرداری رادیوگرافی، سونوگرافی،  MRI و سی‌تی‌اسکن

یکسری آزمایش های تصویر برداری وجود دارند که در تشخیص درست و دقیق بسیار کمک دهنده هستند. برای مثال، در آزمایش تصویری MRI، پزشک از آسیب های بافت نرم یا عصبی مطلع شده و مطابق با آن روش درمانی را خدمت شما ارائه می دهد.

آزمایش خون برای تشخیص التهاب، عفونت یا بیماری‌های خودایمنی

اگر پزشک احتمال وجود عفونتی را در دست تشخیص دهد، انجام آزمایش خون برای بررسی سطح فاکتور های التهابی تاکید خواهد کرد. در صورتی که به دنبال این هستید تا همچین آزمایش هایی را در خانه به راحتی وسریع انجام شوند، می توانید از خدمات آزمایش منزل کیوان بهره مند شوید. با وجود تیم حرفه ای و تجهیزات درجه یک در این مجموعه تست های به سرعت انجام خواهند شد.

بررسی گردش خون و ارزیابی مشکلات عروقی دست راست

آنژیوگرافی جزء تست های معروفی است که برای بررسی گردش خون اهمیت ویژه ای دارد. با کمک همچین تستی، در صورت وجود اختلال در گردش خون، می توان برای درمان به سرعت اقدام کرد.

تست‌های عملکردی برای ارزیابی دامنه حرکتی و قدرت عضلات دست راست

پزشک با استفاده از تست های عملکردی چون بالا بردن بازو، گرفتن اشیاء و خم کردن مچ، می تواند دقیق تشخیص دهد که آیا اختلالاتی هست یا خیر. پس از ارزیابی‌های اولیه، پزشک می‌تواند تشخیص دقیق‌تری ارائه دهد و درمان مناسبی پیشنهاد کند. در صورت شناسایی علل عروقی، عصبی یا مفصلی، ممکن است نیاز به اقدامات درمانی خاصی مانند فیزیوتراپی، داروهای مسکن، یا در موارد جدی‌تر جراحی وجود داشته باشد. در نهایت، تشخیص صحیح و زودهنگام می‌تواند از بروز مشکلات پیچیده‌تر جلوگیری کرده و به بهبود سریع‌تر درد دست راست کمک کند.

درمان درد دست راست؛ روش های کلیدی

درمان درد دست راست بسته به علت اصلی آن متفاوت است. ابتدا پزشک پس از ارزیابی دقیق، تشخیص می‌دهد که آیا درد ناشی از مشکلات عصبی، مفصلی یا عروقی است. در موارد خفیف‌تر، درمان‌های خانگی مانند استراحت، کمپرس گرم یا سرد و مصرف مسکن‌های ضد التهابی غیراستروئیدی می‌توانند مؤثر باشند. برخی راهکارها برای درمان درد راست، عبارتند از:

  • درمان‌های دارویی برای کاهش درد و التهاب دست راست
  • فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی برای بازیابی حرکت و قدرت
  • استفاده از کمپرس سرد یا گرم برای تسکین درد
  • درمان‌های تزریقی مانند استروئیدها یا پلاسمای غنی از پلاکت (PRP)
  • استفاده از وسایل حمایتی مانند مچ‌بند و بریس برای تثبیت دست
  • تغییرات در سبک زندگی و روش‌های پیشگیری از آسیب‌های مجدد
  • روش‌های جراحی برای درمان مشکلات شدید دست راست (مانند آرتروسکوپی)
  • درمان‌های مکمل مانند ماساژ درمانی و طب سوزنی
  • تکنیک‌های کاهش استرس و روانشناسی برای درمان درد مزمن دست راست

دلایل مختلفی وجود دارند که می توانند دست راست را درگیر کرده و درد زیادی را به شما تحمیل کنند. از آن جایی که دلایل متنوعی مسبب این درد می شود، به همین سبب باید روش های درمانی نیز متناسب با این دلایل باشد. در موارد زیر روش های کلیدی را بررسی خواهیم کرد:

درمان‌های دارویی برای کاهش درد و التهاب دست راست

با کمک درمان های ضد التهاب می توانید درد و التهاب را کاهش داده و درد های عصبی خود را مدیریت نمایید. معمولا اگر درد شدید شود دارو های شل کننده برای فرد تجویز می شود.

فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی برای بازیابی حرکت و قدرت

از روش های کلید و تاثیر گذاری که امروزه محبوبیت زیادی را نیز کسب کرده، فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی است . فیزیوتراپی معمولا شامل حرکاتی چون حرکات کششی، تقویتی و ملایم است که باعث می شود تا درد خود را بهبود بخشیده و به مرور درمان کنید.

استفاده از کمپرس سرد یا گرم برای تسکین درد

هنگام داشتن بروز، یک کمپرس سرد یا گرم کمک کننده بسیار موثری است که قادر است گردش خون را افزایش دهد. با افزایش گردش خون، عضلات شل می شوند و شما با کاهش درد و التهاب مواجه خواهید شد.

درمان‌های تزریقی مانند استروئیدها یا پلاسمای غنی از پلاکت (PRP)

معمولا پزشکان، اگر درد زیاد باشد و رفته رفته شدید تر شود، تزریق PRP یا تزریق اپیدورال را توصیه می کنند. این تزریق با ویژگی های درمانی که دارد موجب می شود تا درد با سرعت زیادی کم تر شده و بافت سریع ترمیم شود. درمان های تزریقی مانند استروئید ها و … تحت نظر پزشکانی که متخصص ارتوپدی هستند انجام می شوند تا مشکلی به وجود نیاید.

استفاده از وسایل حمایتی مانند مچ‌بند و بریس برای تثبیت دست

تجهیزات پزشکی و طبی چون مچ بند، بریس و غیره می توانند باعث استراحت دست شده و فرصت بهبودی بدهند. البته استفاده درست و مناسب از این تجهیزات مهم بوده و باید مطابق با نکات گفته شده استفاده کرد.

تغییرات در سبک زندگی و روش‌های پیشگیری از آسیب‌های مجدد

تغییرات مثبت در سبک زندگی نه تنها برای کاهش درد گزینه خوبی است بلکه وضعیت روحی را نیز تحت تاثیر قرار داده و بهبود می بخشد. به همین سبب از انجام کار های تکراری که آسیب زا هستند پرهیز کرده و وضعیت جسمانی بدن خود را زمان انجام کار تنظیم نمایید.  

روش‌های جراحی برای درمان مشکلات شدید دست راست (مانند آرتروسکوپی)

در صورتی که به مرور زمان درد دست راست کاهش نیابد و شدت یابد، امکان دارد متخصصان روش های جراحی را برای درمان این مشکل توصیه کنند. جراحی هایی چون آرتروسکوپی، ترمیم تاندون و …. از جمله مواردی هستند که برای درمان نقش مستقیمی دارند.

درمان‌های مکمل مانند ماساژ درمانی و طب سوزنی

بهترین روش برای کاهش درد های عضلانی به خصوص درد دست راست، ماساژ درمانی است. حتی در طب سنتی نیز روش های موثری چون طب سوزنی، برای درمان درد های مزمن مورد استفاده قرار می گیرند.

تکنیک‌های کاهش استرس و روانشناسی برای درمان درد مزمن دست راست

اگر در زندگی خود شرایطی دارید که موجب استرس مزمن در شما می شود، این استرس در ایجاد درد نقش زیادی دارد. بنابراین، به سراغ روش هایی آرامبخش، مدیتیشن و غیره بروید و با انجام آن ها هرگونه استرس را از خود دور کنید. در برخی موارد که درد به دلیل بیماری‌های مزمن مانند آرتروز یا دیسک گردن باشد، فیزیوتراپی و تمرینات خاص می‌توانند در بهبود وضعیت مفاصل و اعصاب مؤثر باشند.

اگر درد شدیدتر و مقاوم به درمان‌های اولیه باشد، ممکن است نیاز به مداخلات پزشکی پیچیده‌تری مانند جراحی یا درمان‌های تخصصی باشد. مهمترین نکته در درمان درد دست راست، تشخیص دقیق و پیگیری مداوم درمان است تا از بروز عوارض طولانی‌مدت جلوگیری شود.

تکنیک هایی جهت پیشگیری از درد دست راست

پیشگیری از درد دست راست نیازمند رعایت چند تکنیک ساده و مؤثر است. یکی از اولین اقداماتی که می‌توان انجام داد، حفظ وضعیت صحیح بدن و جلوگیری از حرکت‌های تکراری است که فشار زیادی به دست وارد می‌کنند. برخی راهکارهای پیشگیری آن، عبارتند از:

  • ورزش‌های آسان و روزانه برای دست راست
  • تنظیم محیط کار برای سلامت دست راست
  • استراحت فعال در طول روز
  • تغییرات ساده در عادات روزانه برای جلوگیری از آسیب به دست راست
  • تمرینات کششی و ماساژ خودمانی برای دست راست
  • کاهش استرس برای پیشگیری از درد دست راست
  • استراتژی‌های غیرمعمول برای حفاظت از دست راست در فعالیت‌های روزمره

توجه نکردن به درد های دست راست و سایر نقاط موجب تشدید شدن درد شده و این موضوع بسیار نگران کننده است. برای پیشگیری از درد مذکور تکنیک هایی در صنعت پزشکی ارائه شده است که تاثیرات مثبتی دارند، در ادامه تمامی تکنیک ها را توضیح خواهیم داد.

ورزش‌های آسان و روزانه برای دست راست

از مهم ترین تکنیک هایی که تاثیر زیادی بر پیشگیری از این مشکل دارد، ورزش های آسان و روزانه است. برخی از ورزش هایی که ساده هستند مانند حرکات کششی برای شما موثر بوده و می توان در محل کار خود و منزل انجام دهید.

تنظیم محیط کار برای سلامت دست راست

استفاده از تجهیزات با کیفیت و طبی در محیط کاری خود می تواند به شما در این زمینه کمک نماید. اگر میز شما یا صندلی که استفاده می کنید مخصوص شما باشد و از ماوس طبی استفاده کنید، فشاری به دست شما وارد نخواهد شد. در حالت کلی، وسایلی را برای محیط کار خود انتخاب کنید که متناسب با بدن شما باشد تا آسیبی نبینید.

استراحت فعال در طول روز

بعد از انجام کار های روزمره خود چه در خانه و چه در محیط کاری، بهتر است هر 30 الی 60 دقیقه  استراحت کنید. در کنار استراحت، انجام حرکات ملایم و ساده ورزشی را فراموش نکنید تا از فشردگی های عصبی پیشگیری نمایید.

تغییرات ساده در عادات روزانه برای جلوگیری از آسیب به دست راست

اگر عادت دارید کار های زیادی را انجام دهید و اجسام سنگینی را جا به جا کنید، حتما تغییراتی را در رابطه با این موضوع ایجاد کنید. هرگز تنها از یک سمت بدن خود برای برداشتن یا جا به جا کردن اجسام استفاده نکرده و در حین انجام کار استراحت های کوتاه را برای خود یادآوری کنید.

تمرینات کششی و ماساژ خودمانی برای دست راست

متخصصان برای پیشگیری و کاهش درد دست راست، ابزار ها و تمرینات کششی را برای مراجعه کنندگان توصیه می کنند. برای مثال با کمک توپ مخصوص ماساژ می توانید درد انگشتان خود را کاهش دهید به سلامت عضلات خود کمک نمایید.

کاهش استرس برای پیشگیری از درد دست راست

گاهی اوقات استرس و فشار هایی که در زندگی با آن ها درگیر هستیم موجب می شوند تا دچار درد های شدید عصبی شویم. روش هایی چون تنفس عمیق، ریلکس کردن با مدیتیشن و … باعث می شوند تا استرس شما کم تر شده و درد نیز کاهش یابد.

استراتژی‌های غیرمعمول برای حفاظت از دست راست در فعالیت‌های روزمره

راهکار های دیگری برای کاهش درد دست راست وجود دارد مانند استفاده از دست مخالف برای انجام کار های خود که بسیار موثر است. در کنار این اقدامات، مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز برای سلامت اعصاب و عضلات، مانند ویتامین B12 و کلسیم، می‌تواند به پیشگیری از دردهای عصبی و عضلانی کمک کند. همچنین، اگر از علائم درد دست راست رنج می‌برید، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و رعایت توصیه‌های بهداشتی می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تری جلوگیری کند. انجام این تکنیک‌ها به‌طور منظم به حفظ سلامتی دست‌ها و کاهش احتمال درد کمک می‌کند.

چه زمان باید به متخصص درد مراجعه کرد؟

اگر دردی که در دست راست خود احساس می کنید، مداوم و مزمن باشد و با کمک روش های پزشکی، درمان نشود باید به متخصص درد مراجعه کنید. نشانه های عصبی چون سوزن سوزن شدن، بی حسی و حتی گزگز اگر ادامه دار باشند باید توسط متخصص بررسی شوند.

“درد دست راست می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله فشار عصبی، مشکلات گردش خون، یا حتی بیماری‌های جدی‌تر مانند بیماری‌های قلبی ایجاد شود. همین دلیل، تشخیص دقیق و درمان به‌موقع بسیار ضروری است. توصیه می‌کنم هرگونه درد طولانی‌مدت یا غیرعادی در دست یا سایر نواحی بدن را جدی بگیرید و برای بررسی دقیق‌تر به پزشک مراجعه کنید.”

دکتر جاناتان ویلیامز، متخصص درد و عضو انجمن پزشکی درد آمریکا

درد دست راست را جدی بگیرید!

مطالعات نشان می‌دهند که حدود 6٪ از مردان و 9٪ از زنان بزرگسال در آمریکا به CTS مبتلا هستند. این وضعیت می‌تواند باعث درد، بی‌حسی، سوزش و ضعف در دست‌ها شود و در صورت عدم درمان، به از دست دادن توانایی‌های حرکتی منجر گردد.​ برای پیشگیری از درد دست راست، حتما نکات و موارد مهمی که متخصصان همیشه به آن اشاره کرده و تاکید دارند، رعایت کنید. در ضمن، اهمیت دادن به سلامتی و بهره گیری از مشاوره های پزشکی به شما کمک بسیاری خواهد کرد، در صورت داشتن سوالی در خدمت شما عزیزان هستیم.

آیا میان حمله قلبی و درد دست راست ارتباطی وجود دارد؟

بله، اما در صورتی که درد در قفسه سینه احساس شده و تا نواحی چون پایین بازو ها و شانه ها ادامه داشته باشد، حتی گاهی مچ دست و انگشتان را نیز درگیر می کند.

از کجا متوجه شویم علت درد دست راست در بارداری چیست؟

مواردی چون سندورم تونل کارپال در دوران بارداری موجب بی حسی، درد و حتی سوزن سوزن شدن دست ها می شود که پس از اتمام این دوران برطرف خواهد شد.

علت اصلی درد دست راست و انگشتان چیست؟

زمانی که دردی در دست راست و انگشتانتان شکل گرفت حتما مواردی چون عفونت، آرتریت، تاندونیت و غیره را بررسی نمایید.

دلیل مهم و اصلی درد دست راست و بازو چه چیزی است؟

دلایل زیادی چون کشیده شدن، بورسیت، رگ به رگی و … موجب درد در دست راست و بازو می شوند.

از کجا متوجه شویم درد دست راست بازو به قلب ما مربوط می شود؟

هنگامی که درد شدید و ناگهانی را در بازو و شانه خود احساس کردید که حالت غیر معمولی نیز داشته باشد به احتمال زیاد خبر از حمله قلبی می دهد.

علیرضا فیروزی فر‌ (کارشناس)
عاشق یادگیری و کشف دنیای جدید، از تکنولوژی و دیجیتال مارکتینگ تا پزشکی و سلامت. همیشه دنبال راه‌هایی هستم که ترکیب دانش و تجربه رو به ارزش واقعی تبدیل کنم.
آخرین به روزرسانی در توسط علیرضا فیروزی فر‌ (کارشناس) | منتشر شده در: 31 فروردین 1404
نظر بگذارید

ایمیل شما منتشر نمی شود.

میزان پیشرفت مطالعه
مجله سلامت کیوان