توهم چیست؟ چه چیزی باعث توهم زدن می شود؟ + درمان

زمان مطالعه این مطلب: 7 دقیقه

به زبان ساده توهم یعنی تفسیری که با واقعیت عینی در تضاد باشد. به بیان ساده‌تر توهم تجربیات حسی هستند که واقعی به‌نظر می‌رسند اما در واقع توسط ذهن ما ایجاد می‌شوند.

برخی از توهمات طبیعی هستند، مانند توهمات ناشی از خواب رفتن یا بیدار شدن از خواب. اما برخی دیگر ممکن است نشانه یک بیماری جدی‌تر مانند اسکیزوفرنی یا زوال عقل باشند. اما علت توهم چیست؟ چرا توهم می زنیم؟ درمان توهم امکان پذیر است؟ اگر قصد دارید اطلاعات کاملی در این‌باره به دست آورید حتما تا انتهای این مقاله از مجله سلامت کیوان با ما همراه باشید.

توهم چیست؟

توهم ادراک نادرست از اشیا یا رویدادهایی است که حواس شما مانند بینایی، شنوایی، بویایی، لامسه و چشایی درگیر می‌کند. توهمات واقعی به نظر می‌رسند، اما اینطور نیست. در واقع واکنش‌های شیمیایی و یا ایجاد برخی ناهنجاری‌ها در مغز باعث توهم زدن می‌شود. توهمات معمولاً نشانه‌ای از یک اختلال مرتبط با روان پریشی، به ویژه اسکیزوفرنی است، اما می‌تواند ناشی از مصرف مواد مخدر، شرایط عصبی و برخی موقعیت‌های موقتی نیز باشد.

یک فرد ممکن است توهم را با یا بدون این بینش که چیزی که احساس می‌کند واقعی نیست تجربه کند. هنگامی که فردی فکر می‌کند توهم او واقعی است، به عنوان یک علامت روان پریشی در نظر گرفته می‌شود.⁽¹⁾

انواع توهم چیست؟

انواع مختلفی از توهم وجود دارد، از جمله:

• توهم شنیداری: توهمات شنیداری شایع‌ترین نوع توهم زدن هستند. آنها شامل شنیدن صداهایی هستند که واقعی نیستند، مانند موسیقی، شنیدن صدای قدم‌ها یا کوبیده شدن درها. برخی صداها ممکن است مثبت، منفی یا خنثی باشند. آنها ممکن است به شما دستور دهند کاری انجام دهید که ممکن است به خودتان یا دیگران آسیب برساند.
• توهم بصری: توهمات بصری شامل دیدن چیزهایی است که واقعی نیستند، مانند اشیا، اشکال، افراد، حیوانات یا نورها.
• توهم لمسی: این نوع از توهمات باعث می‌شود که شما احساس کنید بدنتان لمس روی بدن خود یا حرکتی در بدن خود داشته باشید که واقعی نیست. ممکن است احساس کنید که حشرات روی پوست شما می خزند یا اندام‌های داخلی شما در حال حرکت هستند.
• توهم بویایی: این نوع توهمات شامل حس کردن بوهایی است که وجود ندارند یا هیچ کس دیگری نمی‌تواند آن‌ها را احساس کند.
• توهم چشایی: توهمات چشایی باعث ایجاد مزه‌هایی می‌شوند که اغلب عجیب یا ناخوشایند هستند. توهم چشایی (اغلب با طعم فلزی) یک علامت نسبتا شایع برای افراد مبتلا به صرع است.
• توهم حضوری: این توهمات به شما این حس را می دهد که فردی در اتاق با شماست یا پشت سر شما ایستاده است.
• توهم حس عمقی: این توهمات باعث می‌شود فکر کنید بدن شما در حال حرکت است، مانند پرواز کردن یا شناور شدن، در حالی که اینطور نیست.
• توهم هیپنوپمپیک: هیپنوپمپیک توهماتی هستند که در هنگام بیدار شدن از خواب رخ می‌دهند. برای اکثر مردم، توهمات هیپنوپمپیک طبیعی تلقی می‌شود و جای نگرانی نیست. توهمات هیپنوپمپیک ممکن است در افراد مبتلا به برخی اختلالات خواب شایع‌تر باشد.
• توهم هیپناگوژیک: توهمات هیپناگوژیک توهماتی هستند که هنگام به خواب رفتن اتفاق می‌افتد. آنها معمولاً کوتاه مدت بوده و حدود 86٪ از آنها بصری هستند. مردم معمولاً الگوها و اشکال متحرک یا تصاویر واضح از چهره‌ها، حیوانات یا صحنه‌ها را می‌بینند. این توهمات معمولاً دلیلی برای نگرانی نیستند.

تفاوت بین توهم و هذیان چیست؟

توهم یک تجربه حسی است. این تجربه شامل دیدن، شنیدن، چشیدن، بوییدن یا احساس چیزی است که وجود ندارد. اما هذیان‌ باورهای تزلزل ناپذیر به چیزی غیرواقعی است. به عنوان مثال، آنها می‌توانند شخصی را درگیر کنند که باعث شود فکر می‌کند قدرت‌های ویژه‌ای دارد یا با وجود شواهد قوی مبنی بر اینکه این باورها درست نیستند، زیر بار نرود.

از کجا بفهمم دچار توهم شدم؟

ممکن است توهماتی را تجربه کنید در حالی که آگاه هستید آن‌ها واقعی نیستند. به عنوان مثال، برخی افرادی که از مرگ یکی از عزیزان خود غمگین هستند، ممکن است برای لحظه‌ای صدای عزیز متوفی خود را بشنوند یا آنها را ببینند، اما می‌دانند آنچه می‌شنوند یا می‌بینند غیرممکن است. اکثر مردم نیز می‌توانند بگویند که توهماتی که هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن اتفاق می‌افتد واقعی نیستند. با این حال، برخی افراد متوجه نمی‌شوند که دچار توهم هستند. این شرایط در برخی دیگر از بیماری‌های روانی مزمن مانند اسکیزوفرنی و زوال عقل شایع‌تر است.

علت توهم چیست؟

توهم نوعی اختلال روانی است که شامل باورها یا تصورات غلط و نادرست است که فرد به آنها پایبند است و این باورها با واقعیت همخوانی ندارد. علت توهم ممکن است به عوامل مختلفی برگردد از جمله عوامل ژنتیکی، محیطی، شخصیتی، استرس و اضطراب، افسردگی، مصرف مواد مخدر و داروها، اختلالات عصبی و مغزی، تجربیات ناخوشایند یا صدمات روانی باشد. به طور کلی، توهم می‌تواند نتیجه تعامل پیچیده‌ای از این عوامل باشد. همچنین برخی شرایط یا موقعیت‌های زیر ممکن است باعث ایجاد توهم در افراد شوند:

شرایط سلامت روانی – علت توهم

اسکیزوفرنی اصلی‌ترین بیماری روانی است که باعث ایجاد توهم می‌شود. اسکیزوفرنی هم به یک وضعیت منفرد و هم به طیفی از شرایط اطلاق می‌شود که در دسته اختلالات مربوط به روان پریشی قرار می‌گیرند. دسته اختلالات روان پریشی شرایطی هستند که در آن فرد نوعی قطع ارتباط با واقعیت و یا روان پریشی را تجربه می‌کند که می‌تواند شامل توهم باشد.

شرایطی که تحت طیف اسکیزوفرنی قرار می گیرند و ممکن است باعث توهم شوند عبارتند از:

• روان‌گسیختگی
• اختلال شخصیت اسکیزوتایپی
• اختلال هذیان
• اختلال روانی مختصر
• اختلال اسکیزوفرنی فرم
• اختلال اسکیزوافکتیو

شنیدن صداها شایع‌ترین نوع توهم در افراد مبتلا به این شرایط سلامت روان است.

سایر شرایط سلامت روانی که ممکن است باعث توهم شوند عبارتند از:

• اختلال دوقطبی: افراد مبتلا به اختلال دوقطبی می‌توانند توهمات را در طول دوره‌های افسردگی شدید یا شیدایی شدید تجربه کنند.

• افسردگی اساسی با ویژگی‌های روان‌پریشی: اختلال افسردگی اساسی (MDD) با ویژگی‌های روان‌پریشی یک نوع متمایز از بیماری افسردگی است که در آن اختلال خلقی با هذیان، توهم یا هر دو همراه است.

شرایط عصبی – علت توهم

شرایط عصبی که ممکن است باعث توهم شوند عبارتند از:

• بیماری پارکینسون: این وضعیت باعث عملکرد نادرست بخشی از مغز شما می‌شود و در طول زمان علائم شدیدتری ایجاد می‌کند. حدود 20 تا 40 درصد از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون توهم یا هذیان را تجربه می‌کنند. توهم یا هذیان ناشی از پارکینسون همچنین می تواند به دلیل عوارض جانبی داروها یا زوال عقل باشد.
• بیماری آلزایمر: حدود 13 درصد از افراد مبتلا به بیماری آلزایمر دچار توهم می‌شوند. تغییراتی ناشی از این بیماری در مغز شما است که باعث تجربه توهم یا هذیان می‌شود.
• زوال عقل لویی: این وضعیت شامل تجمع توده‌هایی از پروتئین‌ها به نام اجسام لویی در سلول‌های عصبی مغز شما است. این اجسام به سلول‌های عصبی آسیب می‌رسانند که می‌تواند باعث ایجاد توهم شود.
• صرع: افرادی که صرع دارند قسمتی از مغز آنها به نام لوب تمپورال درگیر می‌شود، ممکن است توهماتی را تجربه کنند که معمولاً توهمات بویایی است.
• نارکولپسی: نارکولپسی یک اختلال عصبی است که بر توانایی مغز برای کنترل خواب و بیداری افراد تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به نارکولپسی اغلب قبل از به خواب رفتن (توهمات هیپناگوژیک) یا بلافاصله پس از بیدار شدن (توهمات هیپنوپومپیک) توهم را تجربه می‌کنند.
• سندرم چارلز بونت: این سندرم باعث می‌شود فردی که بینایی او آسیب دیده است، توهم ببیند. این حالت فقط باعث توهمات بصری می‌شود.
• برخی از بیماری‌ها: برخی بیماری‌ها از جمله نارسایی کبد، نارسایی کلیه و سرطان مغز همگی می‌توانند باعث ایجاد توهم شوند.

مرصف برخی داروها – علت توهم

بسیاری از داروهای تجویزی می‌توانند گاهاً به عنوان یک عارضه جانبی باعث ایجاد یا بدتر شدن شدت توهم در افراد شوند. افراد مسن ممکن است به دلیل افزایش حساسیت به داروها در معرض خطر بیشتری از عوارض برخی از این داروها باشند. توهمات ناشی از دارو ممکن است وابسته به دوز مصرفی آن باشد و معمولاً با قطع دارو متوقف می‌شوند.

برخی داروها که ممکن است باعث ایجاد توهم در افراد شوند عبارتند از:

• سرووکل
• ژئودون
• فلوفنازین
• اولانزاپین
• تیوتیکس
• هالوپریدول
• ریسپریدون
• ریسپریداین
• کلروپرومازین
• کلوزاپین و کلوزریل

درمان توهم

درمان توهم به علت آن بستگی دارد. توهمات ناشی از شرایط موقت مانند تب بالا، کم آبی بدن یا عفونت، پس از درمان بیماری زمینه‌ای برطرف می‌شوند. همچنین برخی داروها و روش‌های درمانی ممکن است به درمان توهم در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کمک کند، از جمله:

• داروهای نورولیپتیک: این دسته از داروها به اینگونه عمل می‌کنند که بر تولید دوپامین مغز اثر می‌گذارند. محققان بر این باور هستند که رشد و گسترش سطح دوپامین در مغز باعث به وجود آمدن توهم می‌شود.
• داروهای آنتی سایکوتیک: داروهای آنتی سایکوتیک معمولی (نسل اول) و غیر معمول (نسل دوم) ممکن است به کاهش فراوانی و شدت توهمات در افراد مبتلا به اختلالات طیف اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و اختلال افسردگی اساسی با ویژگی‌های روان پریشی کمک کنند.
• مهارکننده‌های استیل کولین استراز: این داروها ممکن است روان‌پریشی را در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون و زوال عقل لوی کنترل کرده و کاهش دهند. مهارکننده های استیل کولین استراز گروهی از داروها هستند که از تجزیه طبیعی استیل کولین، که یک انتقال دهنده عصبی است که در سیستم عصبی محیطی و سیستم عصبی مرکزی است، جلوگیری می‌کنند.

داروهای ذکر شده فقط به جهت آشنایی شما با آنها شرح داده شده است. اکیداً از مصرف دارو بدون تجویز پزشک متخصص خودداری نمائید. مجله سلامت کیوان هیچ مسئولیتی در قبال عوارض ناشی از مصرف خودسرانه دارو ندارد.

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت چیست؟ + انواع اختلالات شخصیتی و درما

پیشگیری از توهم

به این علت که دلیل بروز توهم برای متخصصان تقریباً ناشناخته است، نمی‌توان از انواع توهم پیشگیری کرد، اما راهبردهایی وجود دارد که می‌توانید در خانه از آنها استفاده کنید. این راهبردها ممکن است به کاهش فراوانی توهمات برای افراد خاص و یا مبتلا به بیماری‌های عصبی که ممکن است باعث توهم شوند کمک کند، از جمله:

• داشتن نور مناسب در محیط زندگی و شرکت در فعالیت‌های تحریک کننده در ساعات عصر.
• بررسی صداهایی که ممکن است اشتباه تشخیص داده شوند، مانند صدای تلویزیون.
• جستجو و تصحیح نورهایی که باعث ایجاد سایه، بازتاب اشکالی توهم زا می‌شوند.
• پوشاندن آینه‌ها با پارچه یا برداشتن آینه‌ها در صورتی که فرد بیمار فکر می‌کند یک غریبه به او نگاه می‌کند.
• اگر دارویی برای کمک به درمان توهم مصرف می‌کنید، مهم است که مصرف دارو را ادامه دهید، مگر روان‌پزشکتان دستور قطع یا کم کردن دوز آن‌ها را بدهد. به این نکته توجه داشه باشید که قطع ناگهانی داروهای ضد روان‌پریشی و یا ضد افسردگی می‌تواند توهمات شدیدتری ایجاد کند.

زمان مراجعه به پزشک برای توهم

اگر شما یا شخصی که می‌شناسید دچار توهم شده، باید در اسرع وقت توسط یک روان‌پزشک متخصص معاینه شوید. بسیاری از شرایط پزشکی و روانی که می‌توانند باعث بروز توهم شوند ممکن است به سرعت تبدیل به یه وضعیت اورژانسی شوند. این نکته را به خاطر داشته باشید که فردی که دچار توهم می‌شود، هرگز نباید تنها بماند.

کلام آخر

توهم به عنوان یکی از مهم‌ترین نشانه‌های روان پریشی محسوب می‌شود درواقع توهم به معنای ادراک نادرست از تجربیات حسی است. برخی از توهمات طبیعی هستند، مانند توهمات ناشی از خواب رفتن یا بیدار شدن از خواب اما برخی دیگر ممکن است نشانه یک بیماری روانی باشند. توهمات ناشی از یک بیماری روانی به این معناست که فرد بیمار احساسات و ادراک‌های اشتباهی بر مبنای خیالات داشته باشد و نه واقعیت.

این تجربه شامل دیدن، شنیدن، چشیدن، بوییدن یا احساس چیزی است که وجود ندارد. اسکیزوفرنی اصلی‌ترین بیماری روانی است که باعث ایجاد توهم می‌شود. اسکیزوفرنی هم به یک وضعیت منفرد و هم به طیفی از شرایط اطلاق می‌شود که در دسته اختلالات مربوط به روان پریشی قرار می‌گیرند.