سیستم ایمنی چیست؟ روش‌های تقویت سیستم ایمنی بدن

زمان مطالعه این مطلب: 10 دقیقه

یک سیستم ایمنی سالم از ورود میکروب‌ها به بدن جلوگیری کرده و آنها را می‌کشد یا در صورت امکان آسیب‌ ناشی از آن‌ها را محدود می‌کند. تا انتها با ما همراه باشید تا در این مقاله از مجله سلامت کیوان به چگونگی عملکرد سیستم ایمنی بدن و راه‌های تقویت سیستم ایمنی بدن بپردازیم. ابتدا به اینکه سیستم ایمنی بدن چیست می‌پردازیم.

سیستم ایمنی بدن چیست؟

سیستم ایمنی بدن، شبکه بزرگی از اندام‌ها، گلبول‌های سفید خون، پروتئین‌ها (آنتی بادی) و مواد شیمیایی است. این سیستم با هم کار می‌کنند تا از شما در برابر مهاجمان خارجی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و قارچ‌ها که باعث عفونت و بیماری می‌شوند محافظت کنند. سیستم ایمنی سخت تلاش می‌کند تا شما را سالم نگه دارد. وظیفه آن این است که میکروب‌ها را از بدن شما دور نگه دارد، آنها را از بین ببرد یا میزان آسیب آنها را محدود کند. در ادامه مقاله به نحوه عملکرد درست و نادرست سیستم ایمنی بدن میپردازیم.

عملکرد صحیح سیستم ایمنی بدن

وقتی سیستم ایمنی شما به درستی کار کند، می‌تواند تشخیص دهد که کدام سلول‌ها متعلق به بدن شما بوده و کدام یک از آن‌ها در بدن شما مهاجم هستند. پس از اینکه شما در معرض میکروب‌ها قرار گرفتید، سیستم ایمنی شما رفتار و ساختار میکروب‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. سپس سیستم ایمنی بدن آنتی بادی‌هایی تولید می‌کند تا از شما در برابر میکروب‌ها محافظت کند. نمونه‌ای از این فرایند زمانی رخ می‌دهد که شما یک واکسن دریافت می‌کنید. سپس سیستم ایمنی بدن شما آنتی بادی‌هایی را علیه سلول‌های خارجی که در واکسن قرار دارند ایجاد می‌کند و اگر در آینده در معرض آن میکروب‌ها قرار بگیرید، سیستم ایمنی بدن شما به سرعت آنها را از بین می‌برد.

گاهی اوقات پزشکان می‌توانند آنتی بیوتیک‌ها را برای کمک به سیستم ایمنی بدن شما در صورت ابتلا به برخی بیماری‌ها تجویز کنند. اما آنتی بیوتیک‌ها فقط باکتری‌های خاصی را از بین می‌برند و ویروس‌ها را نمی‌کشند.⁽¹⁾

عملکرد نادرست سیستم ایمنی بدن

وقتی سیستم ایمنی شما نتواند یک حمله موفق علیه مهاجم‌های بدنتان داشته باشد، مشکلی مانند عفونت ایجاد می‌شود. همچنین، گاهی اوقات سیستم ایمنی شما زمانی حمله به مهاجم‌های بدنتان را شروع می‌کند که مهاجمی وجود نداشته یا پس از کشته شدن مهاجم‌ها، حمله را متوقف نمی‌کند. این فرایند می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند بیماری‌های خود ایمنی و واکنش‌های آلرژیک می‌شود.

بیشتر بخوانید:

• بیماری لوپوس چیست؟ + علائم و بهترین روش درمان لوپوس

اجزای تشکیل دهنده سیستم ایمنی بدن

سیستم ایمنی بدن شما از مجموعه پیچیده‌ای شامل سلول‌ها و اندام‌های گوناگونی ساخته شده است. با این‌حال همه آنها با هم همکاری می‌کنند تا از شما در برابر میکروب‌ها محافظت کنند و به شما کمک کنند تا در هنگام ابتلا به بیماری‌ها مقاومت بیشتری داشته باشید. بخش‌های اصلی سیستم ایمنی بدن عبارتند از:

• گلبول‌های سفید: گلبول‌های سفید به عنوان ارتشی در برابر باکتری‌ها و ویروس‌های مضر عمل می‌کنند. گلبول‌های سفید به دنبال میکروب‌ها، حمله و نابودی آن‌ها برای حفظ سلامت شما هستند. گلبول‌های سفید خون، بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن شما هستند. تعداد زیادی از انواع گلبول‌های سفید در سیستم ایمنی بدن شما وجود دارد که در هر نوع سلول در جریان خون و در سراسر بدن شما گردش می‌کند یا در بافت خاصی ساکن است و منتظر است تا وارد عمل شود. هر نوع سلولی ماموریت خاصی در سیستم دفاعی بدن شما دارد. هر کدام روش متفاوتی برای تشخیص مشکل، برقراری ارتباط با سایر سلول‌های تیم دفاعی و انجام وظایف خود دارند.

• غدد لنفاوی: غدد لنفاوی، میکروب‌های بدنتان را فیلتر کرده و از بین می‌برند تا میکروب‌ها نتوانند به سایر قسمت‌های بدن شما سرایت کرده و شما را بیمار کنند. آنها همچنین بخشی از سیستم لنفاوی بدن شما هستند. غدد لنفاوی حاوی سلول‌های ایمنی هستند که مهاجمان خارجی وارد شده به بدن شما را تجزیه و تحلیل می‌کنند. سپس گلبول سفید خون را فعال، تکثیر و به محل مهاجمین ارسال می‌کنند تا با آن مهاجم خاص مبارزه کنند. شما صدها غدد لنفاوی در سراسر بدن خود دارید، از جمله در گردن، زیر بغل و کشاله ران. غدد لنفاوی متورم و حساس نشانه‌ای از مبارزه بدن شما با عفونت هستند.

• طحال: طحال شما گلبول‌های سفید خون را ذخیره کرده تا از بدن شما در برابر مهاجمان خارجی دفاع کنند. همچنین خون شما را فیلتر می‌کند و گلبول‌های قرمز قدیمی و آسیب دیده را از بین می‌برد.

• لوزه‌ها و آدنوئیدها: از آنجایی که لوزه‌ها و آدنوئیدها در گلو و مجرای بینی شما قرار دارند، لوزه‌ها و آدنوئیدها می‌توانند مهاجمان خارجی مانند باکتری‌ها یا ویروس‌ها را به محض ورود به بدن شما به دام بیندازند. آنها دارای سلول‌های ایمنی هستند که برای محافظت از شما در برابر مهاجمان خارجی که باعث عفونت گلو و ریه می‌شوند، آنتی بادی تولید می‌کنند.

• تیموس: این اندام کوچک در سینه فوقانی زیر استخوان سینه قرار دارد و به به بالغ شدن نوع خاصی از سلول‌های سفید خون کمک می‌کند. وظیفه خاص این سلول، یادگیری، تشخیص و به خاطر سپردن یک مهاجم است تا دفعه بعدی که با این مهاجم مواجه می‌شوید بتواند به سرعت آن را شناسایی کرده و به آن حمله کند.

• مغز استخوان: سلول‌های بنیادی در مرکز اسفنجی استخوان‌های شما به گلبول‌های قرمز، سلول‌های پلاسما و انواع گلبول‌های سفید خون و دیگر انواع سلول‌های ایمنی تبدیل می‌شوند. مغز استخوان شما روزانه میلیاردها سلول خونی جدید می‌سازد و آن‌ها را در جریان خون شما آزاد می‌کند.

• پوست و غشاهای مخاطی: پوست شما اولین خط دفاعی در پیشگیری و از بین بردن میکروب‌ها قبل از ورود به بدن شما است. پوست، چربی خاصی تولید می‌کند که باعث ترشح سایر سلول‌های محافظ سیستم ایمنی می‌شود. غشاهای مخاطی، مجاری تنفسی، گوارشی، ادراری و تناسلی را می‌پوشاند. در بینی شما مخاطی ترشح می‌شود که سطوح آن را روان و مرطوب نگه می‌دارد. میکروب‌ها در مجرای تنفسی به مخاط می‌چسبند و سپس توسط ساختارهای مو مانند به نام مژک از مجاری تنفسی خارج می‌شوند. همچنین موهای ریز بینی مانع ورود میکروب به مجرای تنفسی شما می‌شوند.

عوامل موثر بر سیستم ایمنی بدن

بسیاری از کمبودها و اختلالات می‌توانند به سیستم ایمنی بدن شما آسیب رسانده یا آن را مختل کنند. مصرف برخی داروها، مبارزه با عفونت را برای بدن شما سخت‌تر کرده و بر تقویت سیستم ایمنی بدن شما تاثیر منفی بجا می‌گذارند. همچنین برخی شرایط خاص پزشکی وجود دارند که باعث می‌شود سیستم ایمنی شما به سلول‌های سالم حمله کند یا محافظت از شما در برابر میکروب‌های مضر را برای سیستم ایمنی شما سخت کند. برخی از این بیماری‌ها و شرایط خاص پزشکی عبارتند از:

• آلرژی: هنگامی که بدن، بیش از حد به یک ماده بی ضرر مانند غذا یا گرده افشانی برخی گیاهان واکنش نشان می‌دهد، سیستم ایمنی بدن شما واکنش نشان می‌دهد. بدن شما با آزاد کردن هیستامین‌هایی که باعث علائم آلرژی می‌شوند، با محرک های آلرژیک خود مبارزه می‌کند. واکنش آلرژیک می‌تواند باعث عطسه یا آبریزش بینی خفیف تا مشکلات تنفسی و یا حتی موجب مرگ شود.

• اختلالات خودایمنی: این اختلالات زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های سالم خود حمله می‌کند. لوپوس، دیابت، بیماری هاشیموتو و آرتریت روماتوئید از نمونه‌های شایع یبیماری‌های خودایمنی هستند.

• عفونت‌ها: HIV و مونونوکلئوز، عفونت‌های شناخته شده‌ ای هستند که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند و منجر به بیماری‌های جدی می‌شوند.

• انواع سرطان: انواع خاصی از سرطان‌ها مانند لوسمی، لنفوم و میلوما وجود دارند که به طور مستقیم بر سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارند. این سرطان‌ها اغلب زمانی رخ می‌دهند که سلول‌های ایمنی به طور غیرقابل کنترل رشد می‌کنند.

• سیفلیس: سیفلیس پاسخ شدید سیستم ایمنی بدن شما به عفونت است. این امر باعث ایجاد التهاب در بدن شده و می‌تواند به آسیب اندام‌ها، نارسایی اندام‌ها و حتی مرگ ختم شود.

• داروها: استفاده طولانی مدت از برخی داروها می‌تواند موجب ضعف سیستم ایمنی بدن شود. برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها می‌توانند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند. همچنین پس از پیوند عضو، افراد از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی استفاده می‌کنند چراکه این داروها به جلوگیری از پیوند ناموفق کمک می‌کنند. با این‌حال، این داروها خطر ابتلا به عفونت و بیماری‌ها را افزایش می‌دهند.

• بیماری‌های خاص: ابتلا به برخی بیماری‌های خونی مانند کم خونی، سرطان خون، میلوفیبروز یا نوعی اختلال در مغز استخوان‌ها می‌توانند موجب ایجاد ضعف در سیستم ایمنی بدن شو‌ند.

راهکارهای تقویت سیستم ایمنی بدن

قدم اول برای بهبود و تقویت سیستم ایمنی و مبارزه با بیماری‌ها، پیشگیری از ورود آنها به بدن است. درست مانند بقیه بدن، سیستم ایمنی بدن شما برای قوی ماندن نیاز به تغذیه، استراحت و محیطی سالم دارد. برخی تغییرات در سبک زندگی می‌تواند سیستم ایمنی بدن شما را تقویت کرده و به شما در جلوگیری از انواع بیماری‌ها کمک کند. برای اینکه سیستم ایمنی بدنتان به خوبی کار کند، باید:

• مصرف دخانیات از جمله سیگار را ترک کنید.
• کاهش وزن و حفظ وزن بدنی سالم.
• رژیم غذایی سالمی داشته باشید که شامل مقدار زیادی میوه و سبزیجات باشد.
• از مصرف الکل خودداری کنید.
• به اندازه کافی بخوابید.
• به طور منظم فعالیت‌های ورزشی داشته باشید.
• دست‌های خود را مرتب بشویید.
• سعی کنید کمتر استرس داشته باشید و بر سلامت ذهن و بدن خود تمرکز کنید.
• مطمئن شوید که در مورد واکسن‌ها و دوره مصرفی آن‌ها به روز هستید.

تقویت سیستم ایمنی بدن با خوردن غذاهای مغذی و غنی از ویتامین‌ها

احتمالا این ضرب المثل قدیمی را شنیده‌اید که میگوید، اگر هر روز یک عدد سیب بخورید دیگر نیازی به مراجعه پزشک نخواهید داشت. ممکن است در پشت آن حقیقتی وجود داشته باشد. خوردن غذاهای مغذی و غنی از ویتامین‌های خاص می‌تواند به سیستم ایمنی بدن شما کمک کند تا با بیماری مبارزه کند.

ویتامین‌های تقویت کننده سیستم ایمنی بدن

یک سیستم ایمنی قوی بدن شما را در برابر بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی، کرونا و آنفولانزا تقویت می‌کند. همچنین می‌تواند به شما کمک کند تا پس از آسیب دیدگی بهبود یافته و سطح انرژی خود را بالا نگه دارید. ما با متخصصین تغذیه مجله سلامت کیوان صحبت کردیم تا ببینیم کدام ویتامین‌ها برای تقویت ایمنی شما بهتر هستند، و همچنین در چه غذاهایی می‌توانید آنها را پیدا کنید و چگونه می‌توانید به حفظ سلامت خود کمک کنید.

ویتامین C برای تقویت سیستم ایمنی بدن

این یکی را احتمالاً می‌دانید. ویتامین C یکی از بزرگترین تقویت کننده‌های سیستم ایمنی بدن است. در واقع، محققان می‌گویند کمبود ویتامین C می‌تواند شما را مستعد ابتلا به انواع بیماری‌ها کند. ویتامین C به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می‌کند، به این معنی که می‌تواند از بدن شما در برابر سمومی که باعث ایجاد التهاب در بدن شما می‌شوند محافظت کند. دریافت منظم ویتامین C برای سلامتی ضروری است زیرا بدن شما آن را به تنهایی تولید نمی‌کند و ذخیره هم نمی‌کند تا بعداً از آن استفاده کند. خبر خوب این است که ویتامین C در بسیاری از غذاها وجود دارد که بیشتر افراد نیازی به مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین C ندارند مگر اینکه پزشک آن را توصیه کند.

ویتامین C بیشتر با مرکبات نارنجی همراه است، اما شما می‌توانید ویتامین C خود را از انواع میوه‌ها و سبزیجات تامین کنید. متخصصین مجله سلامت کیوان پیشنهاد می‌کند این 10 خوراکی که از بالاترین سطح ویتامین C تا سطوح پایین رتبه بندی می‌شوند را در لیست غذایی خود قرار دهید. این خوراکی‌ها عبارتند از:

• فلفل دلمه ای قرمز
• پرتقال و آب پرتقال
• آب گریپ فروت
• کیوی
• فلفل دلمه‌ای سبز
• بروکلی پخته شده
• توت فرنگی
• کلم بروکسل
• کلم بروکلی خام

ویتامین B6 برای تقویت سیستم ایمنی بدن

وجود ویتامین B6 برای حمایت از واکنش‌های بیوشیمیایی در سیستم ایمنی بدن شما حیاتی است و مجب تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود. یکی از نقش‌های اصلی ویتامین B6 در تولید گلبول های سفید و سلول‌های T است. این سلول‌ها به مقابله با مهاجمان مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها پاسخ می‌دهند. غذاهای غنی از ویتامین B6 عبارتند از:

• نخود
• گوشت گاو و جگر گاو
• ماهی‌های آب سرد مانند سالمون و تن
• سینه مرغ
• انواع سیب زمینی
• بوقلمون
• موز

ویتامین E برای تقویت سیستم ایمنی بدن

ویتامین E یک آنتی اکسیدان قوی است که به بدن شما در مبارزه با عفونت‌ها و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند. محققان می‌گویند ویتامین E یکی از موثرترین مواد مغذی برای بهبود عملکرد سیستم ایمنی شماست. علت آن این است که به حفظ عملکرد سلول‌های T شما در اوج عملکردشان کمک می‌کند. متخصصین سلامت تغذیه پیشنهاد می‌دهند تا از مصرف خودسرانه مکمل‌های ویتامین E خودداری کنید. نه تنها تحقیقات بالینی کمی وجود دارد که نشان می‌دهد مکمل‌های ویتامین E برای سلامتی شما مفید هستند، بلکه ممکن است در برخی شرایط مضر نیز باشند. در عوض، بهتر است تا بشقاب خود را با این غذاهای سرشار از ویتامین E پر کنید:

• روغن جوانه گندم
• تخمه آفتابگردان
• آجیل‌ها، مانند بادام و بادام زمینی
• اسفناج
• کلم بروکلی
• کیوی
• انبه
• گوجه فرنگی

فلز روی برای تقویت سیستم ایمنی بدن

روی یک ضد التهاب و آنتی اکسیدان قوی است. محققان وجود آن را بخشی مهمی از سیستم ایمنی بدن می‌نامند زیرا مسئول عملکرد صحیح تمام سلول‌های ایمنی و تقویت سیستم ایمنی بدن شما است. صدف‌ها بالاترین منبع غذایی روی هستند. سایر مواد غذایی برای افزایش مصرف روی عبارتند از:

• گوشت گاو بدون چربی
• دانه کدو تنبل
• سینه بوقلمون
• پنیر چدار
• میگو
• عدس
• ساردین کنسرو شده
• ماست یونانی
• شیر

سلنیوم برای تقویت سیستم ایمنی بدن

سلنیوم نه تنها سیستم ایمنی بدن شما را در صورت وجود تهدید فعال می‌کند، بلکه به سیستم ایمنی شما نیز می‌گوید که چه زمانی باید این حمله را متوقف کند. این بدان معناست که می‌تواند سیستم ایمنی شما را از افراط کردن محافظت کند و از شما در برابر التهاب مزمن و بیماری‌های خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید، بیماری کرون و پسوریازیس محافظت کند. متخصصین سلامت تغذیه پیشنهاد می‌کنند خود را از این مواد غذایی سرشار از سلنیوم سیر کنید و به تقویت سیستم ایمنی بدن خود کمک کنید. غذاهایی که در ردیف‌های اول فهرست شده‌اند حاوی بیشترین مقدار سلنیوم هستند. این غذاها عبارتند از:

• تن ماهی
• ساردین کنسرو شده
• گوشت لخم و کم‌چرب
• پنیر کوتاژ
• برنج قهوه ای
• تخم مرغ
• بلغور جو دوسر
• شیر و ماست
• عدس
• انواع آجیل
• نخود فرنگی

مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین

متخصصین تغذیه می‌گویند در حالی که ویتامین‌ها و مکمل‌ها می‌توانند به پر کردن شکاف‌های موجود در رژیم غذایی شما کمک کنند، بهترین راه برای افزایش مواد مغذی ضروری این است که آنها را مستقیماً از منبع طبیعی آن دریافت کنید. بدن شما ویتامین‌ها و مواد مغذی را از غذاهایی که می‌خورید، بهتر جذب و استفاده می‌کند. برخی از مکمل‌ها نیز ممکن است عوارض جانبی داشته باشند، به خصوص اگر قبل از جراحی یا همراه با سایر داروها مصرف شوند. در صورت داشتن شرایط خاص پزشکی، مصرف برخی مکمل‌ها نیز می‌توانند مشکلاتی را ایجاد کنند.

بیشتر بخوانید:

• مصرف ویتامین دی و عوارض کمبود ویتامین D را جدی بگیرید!!

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر احساس می‌کنید همیشه بیمار هستید یا علائمی دارید که به نظر می‌رسد هرگز از بین نمی‌روند، باید به پزشک خود مراجعه کنید. برخی از این علائم می‌تواند نشانه یک بیماری خودایمنی باشند. این علائم عبارتند از:

• خستگی مفرد (همیشه احساس خستگی دارید).
• درد عضلات، به خصوص اگر تب نیز داشته باشید.
• مشکل در تمرکز یا توجه.
• ریزش مو
• التهاب، بثورات یا قرمزی در هر نقطه از بدن شما.
• انگشتان دست یا پا که سوزن سوزن می شوند یا بی حس می‌شوند.

کلام آخر

یک سیستم ایمنی خوب از ورود میکروب‌ها به بدن جلوگیری می‌کند و آنها را می‌کشد یا در صورت ورود، آسیب‌شان را محدود می‌کند. وقتی سیستم ایمنی شما به درستی کار می‌کند، می‌تواند تشخیص دهد که کدام سلول‌ها متعلق به شما هستند و کدام برای بدن شما خارجی هستند. پس از اینکه شما در معرض میکروب ها قرار گرفتید، سیستم ایمنی شما در مورد میکروب ها می‌آموزد. بدن شما آنتی بادی‌هایی تولید می‌کند تا از شما در برابر آن میکروب‌ها محافظت کند. اما زمانی که سیستم ایمنی شما نتواند یک حمله علیه مهاجم‌های بدنتان انجام دهد، مشکلی مانند عفونت ایجاد می‌شود. به همین دلیل است که برای جلوگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها باید سیستم ایمنی قوی داشته باشید.