انواع واکسن ها چه تفاوتی باهم دارند؟

زمان مطالعه این مطلب: 5 دقیقه

از سوالاتی که ممکن است اغلب افراد از کارکنان و یا افرادی که در زمینه پزشکی فعال هستند در مورد واکسن‌ها گردد این خواهد بود که آیا واکسن‌ها می‌توانند باعث عفونت‌هایی شوند که قرار است از آن‌ها پیشگیری کنند یا خیر؟ یا به عبارت دیگر، “آیا این واکسن زنده است؟” این امر به ویژه برای مطالعات COVID-19، آنفولانزا، سیاه زخم و ویروس زیکا صادق بوده است.

پاسخ تقریباً همیشه منفی است. واکسن‌ها معمولاً نمی‌توانند باعث بیماری‌هایی شوند که می‌خواهند از آن پیشگیری کنند. واکسن‌ها با قرار دادن افراد در معرض مقدار کمی از باکتری‌ها یا ویروس‌های ضعیف، مرده، غیرفعال یا بیوسنتزی عمل می‌کنند. این عمل سیستم ایمنی افراد را وادار می‌کند تا عامل بیماری‌زا را تشخیص دهد و یا از افراد در برابر بیماری های خاص دفاع کند. گاهی اوقات – مانند واکسن آنفولانزا – این می تواند علائم خفیفی مانند تب خفیف، درد در اطراف محل تزریق و خستگی ایجاد نماید. در همه موارد، این علائم جزئی جایگزین بسیار بهتری نسبت به عفونت هستند. علائم خفیف می‌تواند نشانه‌ای باشد که سیستم ایمنی بدن شما کار خود را به طور موثر انجام می‌دهد.

در زیر انواع مختلف واکسن‌ها و نحوه عملکرد آنها را بررسی می‌کنیم:

واکسن های زنده ضعیف شده

واکسن‌های زنده دارای شکل ضعیف (یا ضعیف شده) یک عامل عفونی هستند. کاربرد واژه “زنده” در اصطلاح “واکسن زنده” تا حدودی اشتباه است. اگرچه این ویروس‌ها نقش مهمی در سراسر زندگی ما دارند، عموماً دانشمندان ویروس‌ها را زنده نمی‌دانند. در اینجا دلیل آن است:

• ویروس‌ها تکثیر می‌شوند، اما برای این کار باید از سلول‌های میزبان استفاده کنند.
• ویروس‌ها حاوی اسید نوکلئیک (RNA یا DNA) هستند، اما سلول ندارند.
• ویروس‌ها جهش می‌یابند و تکثیر می‌شوند، اما رشد نمی‌کنند.

نمونه‌هایی از واکسن‌های فعال/زنده: واکسن سرخک/اوریون/سرخچه (MMR)؛ واکسن آبله مرغان؛ واکسن زونا، واکسن آبله.

واکسن های غیر فعال یا مرده

واکسن‌های غیرفعال، مرده یا خنثی دارای پاتوژن‌هایی هستند که نمی‌توانند تکثیر شوند و نمی‌توانند باعث بیماری‌هایی شوند که قرار است با آن‌ها مبارزه کنند. با این حال، سیستم ایمنی شما هنوز هم قادر است این پاتوژن های غیرفعال را شناسایی کرده و برای ایجاد ایمنی به آنها حمله کند.

نمونه‌هایی از واکسن‌های غیرفعال/مرده: واکسن آنفولانزا، واکسن فلج اطفال، واکسن هاری، واکسن سیاه سرفه

واکسن های مزدوج یا زیر واحد

واکسنی است که فقط از بخش‌های بسیار خاص (زیر واحد) یک ویروس یا باکتری استفاده می‌کند که سیستم ایمنی باید آنها را تشخیص دهد. حاوی کل میکروب نیست یا از ویروس ایمن به عنوان ناقل استفاده نمی‌کند. زیر واحدها ممکن است پروتئین یا قند باشند. از آنجایی که این واکسن‌ها فقط از قطعات خاصی از میکروب استفاده می‌کنند، پاسخ ایمنی بسیار قوی را به بخش‌های کلیدی میکروب می‌دهند. آنها همچنین می‌توانند تقریباً برای همه افرادی که به آنها نیاز دارند، از جمله افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و مشکلات سلامتی طولانی مدت دارند، استفاده شود. یکی از محدودیت‌های این واکسن‌ها این است که ممکن است برای محافظت مداوم در برابر بیماری‌ها به تزریق‌های تقویت‌کننده نیاز داشته باشید.

نمونه‌هایی از واکسن‌های مزدوج و زیر واحد: واکسن ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، واکسن بیماری پنوموکوکی، واکسن بیماری مننگوکوک

واکسن های DNA و mRNA

اغلب افراد معمولا این سوال را دارند که واکسن‌های mRNA چگونه کار می‌کنند. واکسن‌های DNA و mRNA به سلول‌های ما دستورات ژنتیکی برای ایجاد تکه‌های بی‌اثر ویروس می‌دهند. سپس سیستم ایمنی ما می‌تواند این قطعات را شناسایی کرده و برای ایجاد مصونیت هدف قرار دهد.

محققان برای چندین دهه در حال مطالعه و کار با واکسن‌های mRNA بوده‌اند و از این فناوری برای ساخت برخی از واکسن‌های COVID-19 استفاده شده است. واکسن‌های mRNA پروتئین هایی تولید می‌کنند تا پاسخ ایمنی را تحریک کنند. واکسن‌های mRNA در مقایسه با انواع دیگر واکسن‌ها مزایای متعددی دارند، از جمله زمان ساخت کوتاه‌تر و به دلیل اینکه حاوی ویروس زنده نیستند، در فردی که واکسینه می‌شود خطر ایجاد بیماری نمی‌کند.

نمونه‌هایی از واکسن‌های mRNA: واکسن کووید-19

مطالب مرتبط:

• آنچه باید درباره عوارض احتمالی واکسن کرونا بدانید
• اوریون چیست؟ + علائم و روش‌های درمان آن
• تفسیر آزمایش ایدز
• عامل سیاه سرفه، پیشگیری و درمان آن

واکسن های ناقل ویروسی

برای چندین دهه، دانشمندان واکسن‌های ناقل ویروسی را مورد مطالعه قرار دادند. برخی از واکسن‌هایی که اخیراً برای شیوع ابولا استفاده شده‌اند از فناوری ناقل ویروسی استفاده می‌کنند و تعدادی از مطالعات بر واکسن‌های ناقل ویروسی علیه سایر بیماری‌های عفونی مانند زیکا، آنفولانزا و HIV متمرکز شده‌اند. دانشمندان از این فناوری برای ساخت واکسن COVID-19 نیز استفاده کردند. واکسن‌های ناقل ویروسی از نوع اصلاح شده یک ویروس دیگر به عنوان ناقل برای امر محافظت استفاده می‌کنند. چندین ویروس مختلف به عنوان ناقل استفاده شده است، از جمله آنفولانزا، ویروس وزیکولار استوماتیت (VSV)، ویروس سرخک، و آدنوویروس که باعث سرماخوردگی می‌شود. آدنوویروس یکی از ناقل‌های ویروسی است که در برخی از واکسن‌های کووید-19 استفاده می‌شود که در آزمایشات بالینی مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

نمونه‌هایی از واکسن‌های ناقل ویروسی: واکسن هپاتیت B، واکسن ابولا و واکسن کووید-19

سموم

اگرچه این واکسن‌ها غیر معمول هستند، اما به سیستم ایمنی بدن شما کمک می‌کنند تا با اثرات سموم مبارزه کند – نه عفونت واقعی. به بیان دیگر، واکسن‌های توکسوئیدی از سم (محصول مضر) ساخته شده توسط میکروب ایجاد کننده بیماری استفاده می‌کنند. آنها به جای خود میکروب، نسبت به قسمت‌هایی از میکروب که باعث بیماری می‌شوند، مصونیت ایجاد می‌کنند و در نهایت پاسخ ایمنی به جای کل میکروب، سم را هدف قرار می‌دهد. مانند برخی از انواع دیگر واکسن‌ها، ممکن است برای محافظت مداوم در برابر بیماری‌ها به تزریقات تقویت کننده نیاز داشته باشید.

نمونه‌هایی از واکسن‌های سموم: واکسن کزاز، واکسن دیفتری